О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

2.  Anorganik  oltingugurt  birikmalari  oksidlanishi  va  qaytarilishiga.
 
Qaytarilgan  oltingugurtning  faol  oksidlovchilari  tion  bakteriyalarining  ko‘pgina 
turlari, 
fotosintezlovchi 
purpur 
va 
yashil 
oltingugurt 
bakteriyalari, 
sianobakteriyalar 
hamda 
Basillalar, 
Psevdomonas, 
aktimonomisetlar 
va 
zamburuglar  (penisillium,  Aspergillis)  kabi  xemoorganogeterotrof  organizmlar. 
Tuproqda 
oltingugurtni 
oksidlovchi 
mikroblardan 
Tiobakteriyalar 
keng 
tarqalgandir. Oltingugurt  
Hozirgi 
zamon 
tushunchasi 
bo‘yicha 
muhitdan 
oltingugurt 
Triobakteriyalarning  volyutin  bilan  to‘lgan  hujayra  vakuolasiga  diffuziya  yo‘li 
bilan kiradi va kerakli vaqtda uning muxtojligiga qarab oksidlanadi.  
Tiobakteriyalar 
(T.denitrifikanasdan 
boshqalari) 
obligat 
aerob 
hisoblanadilar.  Ular  rangsiz  bir  hujayralik  (Agromatkum,  Tiobakterkum, 
Makromonas, Tiospira va x.k. avlod vakillari) sferik, ovalsimon, tayoqchasimon va 
egilgan  shaklda,  xarakatchan  va  xarakatsiz  grammanfiy  organizmlarga, 
shuningdek, ko‘p hujayralik rangsiz ipsimon shakldagi ko‘p (Beggiatoa, Tiorloka, 
Tiotrike  avlodiga  mansub)  mikroorganizmlarga  bo‘linadi.  Yuqoridagilar  avlod 
vakillarining  oltingugurtni  oksidlanishi  va  organikmoddalaridan  foydalanishi 
isbotlangan. Ammo, CO
2
 ni o‘zlashtirishi isbotlangan emas.  

---

66 
 
Fotosintezlovchi  purpur va  yashil  oltingugurt  bakteriyalari  ham  oksidlanish 
qobiliyatiga ega. Ammo ular asosan vodorod sulfidli muhitda yashaganligi uchun, 
tuproqda katta rol o‘ynaydilar.  
Xemoorganogetrotrof organizmlar Basilus Psevdomonas. Aktinomisealar va 
ba’zi zamburuglar) kukunsimon oltingugurtni oksidlaydilar.  
Oltingugurt  sulfatli  birikmalarni  qaytaruvchi  mikroorganizmlarga  kelsak, 
ular  ikki  spora  hosil  qilmaydigan  (Desulfovibrio)  va  spora  hosil  qiladigan 
(Desulfatomakulum)  vakillaridir.  Bulardan  birinchi  guruh  obligat  anaeroblar, 
Mezofil  (optimal  harorat  30
O
S),  dengiz  suvida  chuchuk  suvda,  tuproqda 
uchraydilar. Ikkinchi guruh vakillari grammanfiy to‘gri va egilgan tayoqchasimon 
bakteriyalar  bo‘lib,  chuchuk  suv,  tuproq,  issiq  muhit,  buzilgan  maxsulot, 
hasharotlar  ichagi  va  hayvonlar  chandiqlarida  uchraydilar.  Ularda  sulfatlarni 
vodorod sulfidgacha qaytariladi. Vodorod sulfid zaxarli suv, tuproqda ko‘p yigilsa 
hayvonlar  va  o‘simliklarni  o‘ldiradi.  Shu  bilan  birga  bu  organizmlar  geologik 
jarayonlarda  ahamiyatli,  oltingugurtli  rudalarni  vodorod  sulfid  hosil  qiladi  va 
undan oksidlanish natijasida sanoat uchun zarur oltingugurt olish mumkin.