О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

 
 
6-MAVZU:  
MIKROORGANIZMLARNING OZUQALANISHI 
 
REJA: 
1.
 
Mikroorganizmlarning ozuqalanishi; 
2.
 
Mikroorganizmlarning ozuqaga ehtiyoji; 
3.
 
Mikrorganizmlarning ozuqalanish turlari; 
4.
 
Mikroorganizmlarda energiya almashinuvi; 
5.
 
Anaerob mikroorganizmlar; 
6.
 
Aerob mikroorganimzlar; 
7.
 
Anaerob nafas olish. 
Ozuqalanish  usullari.
  Mikroorganizmlar  hamma  tirik  organizmlar  singari 
ozuqaga  muhtojdirlar.  Mikroorganizmlar  hujayrasiga  ozuqa  atrof-muhitdan  kelib 
tushadi. 
Ozuqa  deb
  —  tirik  organizmga  tushgandan  so’ng  ularning  hayot  faoliyati 
uchun zarur bo’lgan energiya  manbai yoki hujayra tarkibiy qismini qurishi uchun 
"qurilish"  moddalari  bo’lib  xizmat  qiladigan  birikmalarga  aytiladi.  Ozuqa 
moddasiga 
bo’lgan 
ehtiyojni 
mikroorganizmlar 
muhitdagi 
moddalarni 
o’zgartirmasdan  to’g’ridan-to’g’ri  yoki  oldindan  o’zgartirib  "isteomol"  qilishga 
yaroqli  holga  keltirib  qondiradilar.  Tirik  mavjudotlar  ikki:  golozoy  va  golofit 
usullarda ozuqalanadilar. 
Golozoy ozuqalanish usulida tirik organizm ozuqa qattiq qismini tutib oladi 
yoki  yutadi.  Natijada  ozuqa  ovqat  o’zlashtirish  traktida  hazm  bo’ladi. 
Ozuqalanishning bu usuli hayvonlar uchun xosdir. 
Golofit  ozuqalanish  yutish  va  hazm  qilishning  maxsus  organlariga  ega 
bo’lmagan  tirik  mavjudotlar  uchun  xos.  Bunda  ozuqa  suvli  eritmadan  nisbatan 

---

45 
 
kichik  molekula  ko’rinishida  so’rib  olinadi.  Bu  usul  o’simliklar  va 
mikroorganizmlar uchun xos. 
Ma‘lumki, 
ko’pgina 
organik 
birikmalar 
polimerlardir 
(masalan, 
polisaxaridlar,  oqsillar).  Ular  ytilib  to’g’ridan-to’g’ri  hujayraning  modda 
almashinuv  jarayonida  ishlatilmaydi.  Bunday  moddalar  hujayra  membranasidan 
o’ta  oladigan  darajada  parchalanishi  kerak.  Yirik  molekulalar  mikroorganizm 
hujayrasidan  atrof  muhitga  chiqarilgan  ekzofermentlar  taosirida  parchalanadi. 
Hujayra tashqarisida bunday hazm qilish faqat mikroorganizmlar uchun xos. 
Mikroorganizmlar  hujayrasiga  ozuqa  moddalarining  kelib  tushishi.  Mikrob 
hujayrasiga  suv  va  unda  erigan  moddalarning  kelib  tushishi  hamda  modda 
almashinuvi  jarayonida  hosil  bo’lgan  birikmalarning  atrof  muhitga  chiqarilishi 
hujayra  devori,  kapsula  va  shilimshiq  qavat  orqali  sodir  bo’ladi.  Kapsula  va 
shilimshiq  qavat  g’ovak  shaklida  bo’lgani  uchun,  ular  moddalar  transporti 
hodisasiga  sezilarli  taosir  ko’rsatmaydilar.  Hujayra  devori  esa,  ozuqa 
moddalarining  hujayraga  kelib  tushishi  uchun  ma’lum  darajada  to’siq  vazifasini 
o’taydi. 
Ozuqa  moddalarining  hujayraga  kelib  tushishida  sitoplazmatik  membrana 
ham muhim o’rin tutadi. 
Sitoplazmatik  membrana  hujayraga  kiritiladigan  ozuqa  moddalari  va 
kislorodni  hamda  hujayradan  chiqariladigan  moddalarni  yaxshi  o’tkazuvchanlik 
xususiyatiga  ega  bo’lishi  kerak.  Bu  esa  hujayra  hayot  faoliyati  uchun  muhim  rol 
oynaydi. Sitoplazmatik membrana orqali suv va unda erigan moddalarning o’tishi 
dinamik  jarayon  bo’lib  hisoblanadi.  Ya’ni  tirik  mikroorganizm  hujayrasi  uning 
membranasidan  o’tadigan  atrof-muhitdagi  moddalar  bilan  hech  qachon 
muvozanatda bo’lmaydi. 
Sitoplazmatik  membrana  orqali  erigan  moddalarning  citoplazmaga  o’tishi 
unda  osmotik  kuch  yoki  membrana  orqali  shu  moddalarni  olib  o’tadigan 
transportlovchi mexanizm tufayli yzaga keladi. 
Birinchi  holat