О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

yengillashtirilgan diffuziya
 
deyiladi.  Bu  jarayon  uchun  erigan  modda  koncentraciyasining  membrana  ikki 
tomonidagi farqi harakatga keltiruvchi kuch bo’lib xizmat qiladi. Bunda membrana 
tashqi  yzasida  joylashgan  ko’chiruvchi  molekula  o’ziga  erigan  modda 
molekulasini biriktirib oladi. Hosil bo’lgan kompleks membrana orqali uning ichki 
tomoniga o’tadi. Citoplazmada bu kompleks dissociaciya bo’ladi va ozod bo’lgan 
modda  hujayra  ichki  tomonida  qoladi.  So’ngra  ko’chiruvchi  molekula 
membrananing tashqi tomoniga qaytib o’tadi va shu zahoti boshqa bir molekulani 
biriktirib  oladi.  Agar  erigan  modda  koncentraciyasi  membrana  tashqarisida  uning 
ichkarisidagi koncentraciyasidan yqori bo’lsa yengillashtirilgan diffuziya energiya 
sarfisiz amalga oshadi. Bu usulda ko’chirishning kimyoviy gradiyenti kichik bo’lib 
mazkur  hodisa  "quyiga"  ko’chirish  orqali  roy  beradi.  Ko’chirishning  bu  usuli 
tezligi  membrana  tashqarisidagi  erigan  modda  koncentraciyasiga  bog’liq. 
Moddalar  almashinuvi  jarayoni  natijasida  mikroorganizm  hujayrasining  ichki 
qismida  hosil  bo’lgan  yangi  maxsulotlar  ham  ko’chirilishning  yengillashtirilgan 
turi  boyicha  amalga  oshiriladi  va  bunda  ham  ko’chiruvchi  molekulalar 
qatnashadilar. 
Permeazalar ishtirokida boradigan moddalar transporti jarayonining ikkinchi 
turi  aktiv  ko’chirish  deyiladi.  Unda  erigan  moddalar  mikroorganizm  hujayrasiga 
kimyoviy  gradiyentdan  "yuqoriga"  ko’chirish  orqali  amalga  oshiriladi  (yoki 
koncentraciya gradiyentiga qarshi). 
Ko’pgina  moddalar  mikroorganizm  hujayrasiga  aktiv  ko’chirish  orqali 
kiritiladi  deb  hisoblanadi.  Transport  qilishning  bu  turi  ATF  ko’rinishida  energiya 
talab qiladi. Zarur bo’lgan energiya nafas olish yoki bijg’ish jarayonlari natijasida 
olinadi. 
Ichak  tayoqchasi  (Escherichia  coli)  citoplazmatik  membranasi  orqali  bir 
molekula  tiogalaktozidni  olib  o’tish  (ko’chirish)  uchun  bir  molekula  ATF 
sarflanishi hisoblab topilgan. 
Mikroorganizmning  citoplazmatik  membranasida  joylashgan  permeaza 
oqsilining  soni  sezilarli  darajada  ko’p  bo’lishi  mumkin.  Ichak  tayoqchasi  bir 
hujayrasining  citoplazmatik  membranasidan  laktozani  ko’chirish  bilan  taxminan 
8000 ga yaqin permeaza molekulasi shug’ullanishi aniqlangan.