Озод МЎъмин буюк амир темур

қў
йилган «Чироғи 
олам»га 
мана бундай изоҳ берилгаиди: «Тўртта 
катта 
шпинель-ёқутдаи 
иборат тақинчоқ». Шундан 
қилиб, 
«Чироғи олам»нинг ўзи ҳам, 
номи ҳам бир неча ўн йилликларга унут бўлиб кетди. 
Орадан олтмиш йилдан кўпроқ вақт ўтди. 1912 йили улкан 
ёқутдаги ёзувлар инглиз жавоҳиршуноси Жеймс Ҳерберт 
Смитнинг диққатини ўзига тортди. Ундаги энг йирик 
битикларни арабча алифбени билувчиларга ўқитиб кўрди. 
Таржима қилдирди. Унда: «Бу, Исфаҳонга 1153 йил 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
42

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
Ҳиндистондан олиб келинган ёқут, шоҳлар шоҳи Султон 
Соҳибқироннинг йигирма беш минг асл жавоҳиротларидан 
биридир», деб ёзилганди. «Демак, бу ёқут Буюк Амир 
Темурнинг 
жавоҳири 
экан», 
деган 
хулосага 
келди 
жавоҳиршунос ва уни шу ном билан атай бошлади. 
Нодиршоҳнинг битиги ёқутга янги ном берилишига сабаб 
бўлди. Кейинчалик, унинг дунёга машҳур «Чироғи олам» 
жавоҳири эканлиги аниқланди. 
Ҳозир 
ҳам у Ғарбда «Буюк Амир 
Темур ёқути» деб аталиб келинади. 
«Чироғи олам» тарихидаги яна бир диққатга сазовор жой 
шундаки, у «Кўҳи нур» билан 1612 йилдан бери «ажралмас 
дўст» сифатида «саёҳат» қилган. 
 * * * 
«Буюк Амир Темур ёқути»нинг ҳикояси тугади. 
Мен унга миннатдорчилик билдириб, сертуман Альбион деб 
ҳам аталувчи Британия оролини тарк этдим. «Чироғи олам» 
билан хайрлашиш оғир бўлди. «Мени ҳам Буюк Амир Темур 
авлодлари яшаётган серқуёш, ёруғ, нурли ўлкангга олиб кет!— 
илтимос қилди у компьютер экрани орқали. – Мен олам чироғи 
бўлганим билан, ўз юртимнинг ёруғ нурларни тўйиб эмиб 
турмасам, нозик жилолар таратолмайман». «Афсуски, – дедим 
мен, – Буюк Амир Темур авлодлари сени ҳам асрай олишмаган. 
Мени кечир, сени олиб кетолмайман. Аммо менинг қалбим ва 
ушбу сатрлардан сенинг мавжудлигингни билган ўзбек 
халқининг қалби ҳам доимо сени ёдда тутади. Балки, келажакда 
қандайдир бир ижобий воқеа рўй бериб, ўзимизга қайтиб 
келарсан......» 
Шундан сўнг, ота-боболарим ва ўзимнинг туғилиб ўсган 
шаҳрим – Тошкентга қайтдим.