Oziq ovqat texnologiyasi

Sovun olish usullari. Sovun yog‘ kislotalarini o‘yuvchi va karbonatli ishqorlar bilan neytrallash tufayli hosil bo‘ladi.
R COOH+NaOH RCOONa+H₂O

2 RCOOH+ Na₂CO₃ 2RCOONa+CO₂+H₂O

Shuningdek sovun neytral yog‘larni sovunlanishi natijasida ham hosil bo‘ladi.

CH₂OCOR CH₂OH
| |
C HOCOR + 3NaOH CHOH + 3RCOONa
| |
CH₂OCOR CH₂OH

Suyuq sovun olishda kaliy karbonat va kaliy gidroksiddan foydalaniladi.

Etonolaminli sovunni olish reaksiyasi quyidagicha bo‘ladi:

R COOH+N (CH₂CH₂OH)₃ RCOONH (CH₂CH₂OH)₃

Uch etonolamin Etonolaminli sovun

Sovun olishni har qanday usulida, nordon sovun hosil bo‘lishini oldini olish maqsadida, sovunlanish jarayoni ortiqcha ishqor ishtirokida olib boriladi.

Nordon sovun hosil bo‘lishi quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi.

RCOONa + RCOOH = RCOONa · RCOOH

nordon sovun

Yog‘lar va ishqorlarni tuzilishiga ko‘ra, sovun qattiq, yumshoq yoki malham holida bo‘lishi mumkin. Qattiq yog‘ kislotalaridan qattiq sovun, yumshoq yog‘ kislotalaridan yumshoq va malham simon sovun chiqadi. Bundan tashqari natriyli sovunga nisbatan kaliyli sovun yumshoq bo‘ladi.

Sovunning fizik-kimyoviy xossalari
Eruvchanlik. Sovun spirtda, issiq suvda yaxshi eriydi va natriyli sovunlarga qaraganda kaliyli sovunlar yaxshi eriydi. Sovun molekulasidagi uglerod atomi sonini ko‘payishi, uning eruvchanligini kamayishiga olib keladi. Dietil efirida, benzinda, atsetonda sovun erimaydi. Tuyingan yog‘ kislotalari sovunlariga nisbatan to‘yinmagan yog‘ kislotalari sovunlari yaxshi eriydi va harorat oshganda eruvchanlik ortadi. Nordon sovunlar suvda qiyin eriydi, lekin qutbsiz erituvchilarda yaxshi erish qobiliyatiga ega.
Elektro‘tkazuvchanlik. Sovunlarning suvdagi eritmasi elektr toki o‘tkazish xususiyatiga egadir. Bu xususiyat sovun molekulalarini dissotsiatsiyasi bilan tushuntiriladi.
R COONa RCOO^- + Na⁺

Harorat ko‘tarilganda elektr o‘tkazish ortadi. Sovun eritmasiga elektrolit qo‘shilganda elektro‘tkazuvchanlik ortadi.

Zichlik. Sovunlarning zichligi tabiatiga, sovutish sharoitiga ko‘ra 960-1020 kg/m² oraliqda bo‘ladi.
Erish harorati. Suvsiz sovunlarni erish harorati 225-270⁰C ga teng. 60% li sovunni erish harorati 100⁰S dan past.
Gigroskopiklik. Sovunlar nam tortish, bo‘kish, xususiyatlariga ega, bunda issiqlik ajralib chiqadi. Natriyli sovunlarga qaraganda, kaliyli sovunlarni gigroskopikligi yuqori bo‘ladi.
Sovun gidrolizi. Suvli eritmalarda sovun gidrolizlanadi:

RCOONa + H₂O === RCOOH + NaOH

Gidroliz darajasi sovunning tabiatiga, eritmaning konsentratsiyasiga, haroratiga bog‘liq. Konsentratsiya pasayganda gidroliz kuchayadi. Harorat ortganda sovunning gidrolizlanishi ham ortadi. Eritmaga ishqor va spirt qo‘shilganda gidrolizlanish pasayadi.

Kislotalarni sovunga ta’siri. Kislota ta’sirida erkin yog‘ kislotalari ajralib chiqish bilan parchalanadi.

2 RCOONa + H₂SO₄ 2RCOOH + Na₂SO₄

Hosil bo‘lgan erkin yog‘ kislotasi neytral sovun bilan reaksiyaga kirishib nordon sovun hosil qilishi mumkin. Sovunni to‘liq parchalanishi uchun uni uzoq vaqt qaytanish lozim.

Qovushqoqlik. To‘yinmagan yog‘ kislotalari sovunlariga qaraganda tuyingan yog‘ kislotalar sovunlari ko‘proq qovishqoqlikka ega. Harorat pasayganda sovun eritmalarini kiritirilishi sovun eritmalarini qovishqoqligini oshiradi. Buning natijasida yadro va sovun osti ishqori hosil bo‘ladi.