Oziq ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

3.Taralar va qadoqlash materiallari
.
Taralar 
va joylash materiallari
oziq-ovqat 
mahsulotlarining 
sifati va 
saqlanuvchanligiga ta’sir qiladi.
Taralar mahsulotlarni turli yo’qotishlardan himoya qiladi, iste’molboplik qiymatini 
saqlaydi, tashish va saqlashda kerakli sanitarik sharoitlar va qulayliklarni ta’minlaydi.
Yolarni saqlashda ovak materiallardan tayyorlangan taralardan foydalaniladi.
Konservalash uchun taralar ermetik mehkamlanadigan, yani meva va sabzavotlarda 
biokimyoviy jarayonlar davom etayotganligi sababli havo kelishini ta’minlaydigan bo’lishi 
kerak. 
Mahsulotlarni mexanik shikastlanishdan saqlash uchun tara etarlicha mustahkam bo’lishi
kerak. Bundan tashqari taralar hidsiz ham bo’lishi kerak.
Joylash materiallari elastik, issiqlik o’tkazmaydigan, enil, arzon, quruq va noiroskopik
bo’lishi kerak. 
Tuzlash va biitish uchun bochkalar to terak va zirk daraxtidan tayyorlanashi kerak. Sariyo 
karton yashiklariga, mevalar va sabzavotlar ninabarli daraxtlardan tayyorlangan yashiklariga, 
qandolat va makaron mahsulotlari qaraay, qoraqaraay, to terakdan tayyorlangan yashiklariga 
joylanadi. 
Parafin sindirilgan, plastmassa qoplangan korobkalar, yashiklar, bankalar, butilkalar 
oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’sirlashmaganligi sababli yooch, metall va shisha idishlarni siqib 
chiqarmoqda.
Metall bidonlar va stisternalar sut, sut mahsulotlari va o’simlik yolarini saqlashda 
ishlatiladi. Metall konserva bankalari ichki tomonidan ozuqaviy lak bilan qoplangan holda 
konserva mahsulotlarini joylash uchun ishlatiladi. 
Paxta, ziir va kombinastiyalashgan qoplar un, yorma va don uchun; jut va kanop qoplar 
shakarni joylashga mo’ljallangan. Jut qoplar yumshoq, ziir qoplar sinari mustahkam 
bo’lmasada, shakarni saqlash va tashishda namlikdan saqlaydi. 
Qalinligi 0,1mm dan kam bo’lgan alyumin folasidan joylash materiali sifatida ken
foydalaniladi. Fola shokolad, choy, eruvchan kofe, konfet, muzqaymoq sinari mahsulotlarni 
joylashda ishlatiladi. Sut shishalarining ozi bo’yalgan fola bilan mahkamlanadi. 
7

---

Joylash qoozi umumiy va maxsus maqsadlariga mo’ljallangan, yo o’tkazmaydigan, 
etiketka-qadoqlashga mo’ljallangan turlariga bo’linadi.
Umumiy maqsadlariga mo’ljallangan qooz paketlar tayyorlashda va turli mahsulotlarni 
joylashda ishlatiladi. Maxsus maqsadlariga mo’ljallangan qooz: choyni joylash uchun choy 
qoozi, yani mevalarni (mandarin, shaftoli, olma, nok va boshqalar) o’rashga mo’ljallangan 
turlariga bo’linadi. 
Yo o’tkazmaydigan qooza perigament (qooza kuchli sulfat kislotasi bilan ishlov berib 
tayyorlanadi), perigament osti va perigamin (stellyulozaning turli xillaridan tayyorlanadi) kabi 
turlariga bo’linadi. Ular sariyo, marigarin, ozuqaviy konstentratlar, choy, kofe, ziravorlarni 
joylash uchun ishlatiladi. 
Qandolat mahsulotlari va tvoroni joylashga mo’ljallangan parafinlangan qooz qooza
ozuqaviy parafinning yupqa qatlamini surkash bilan tayyorlanadi. 
Sut va qaymoq, kefir, bijigan sut quyiladigan tetra-pak va pyur-pak tashqi tomoniga 
parafin bilan ishlov berilgan, ichiga polietilin qoplangan qoozdan tayyorlanadi. 
Qalinligi 250 mkm gacha bo’lgan bir qavatli va ko’p qavatli polimer plenkalar oziq-ovqat 
mahsulotlarini joylashda ken qo’llanilmoqda. Bevosita mahsulotlar bilan ta’sirlashadigan 
polimer plenkalar kimyoviy turun, inson origanizmiga zararsiz bo’lishi kerak. Bulardan stellofan, 
polietilen plenkalar, polipropilen, polistirol, polivinilxlorid va uning sopolimerlari ken 
qo’llaniladi. 
Qalinligi 27-60 mkm bo’lgan yaltiroq shaffof plenka – stellofan kolbasalarni qoplash, 
qandolat va tamaki mahsulotlarini dekorativ joylash uchun; laklangan stellofan – ziravorlar, 
go’sht mahsulotlari, qandolat mahsulotlari, pishloqlar, qoqnonlarni joylash uchun ishlatiladi. 
Qalinligi 20-200 mkm bo’lgan polietilen plenka ko’plab mahsulotlarini (yoa boy 
mahsulotlardan tashqari) joylashga, yashiklar va bochklarning ostiga to’shashda foydalaniladi. 
Polietilen qoplangan stellofan, qooz, kartona qoplangan holda ham ishlatiladi. 
Polipropilen plenkalar haroratbardoshligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ular 
pasterizastiyalanadigan yoki sterilizastiyalanadigan mahsulotlarni joylashga xizmat qiladi. U 
sut va sut mahsulotlari, yani va muzlatilgan mevalar va sabzavotlar, sovutilgan baliq va go’sht, 
qandolat va non bulka mahsulotlari, qovurilgan kartoshka va yonoqlarni joylash uchun 
ishlatiladi.
Polistiroldan tayyorlangan joylash materiallarining ayrim turlari qooza nisbatan arzon. 
Polistirol plenkalar turli xil: yani va quritilgan mevalar va sabzavotlar, baliq, kolbasa, non bulka 
va qandolat mahsulotlarini joylash uchun ishlatiladi.