Oziq-ovqat injiniringida modellashtirish va avtomatlashtirish

5 – jadval.
O‘lchanayotgan kattaliklar va asboblarning funksional belgilarining harfiy belgilanishi.

Belgi	O‘lchanadigan kattalik		Asbobning funksianal belgisi
	Asosiy belgilanishi	Qo‘shimcha belgilanishi	Axborotning akslanishi	Chiqish signalining shakllanishi	Qo‘shimcha qiymat
A	+	–	signalizatsiya	–	+
B	+	–	–	–	–
C	+	–	–	Avtomatik rostlash boshqarish	–
D	Zichlik	Farq, o‘zgarishi	–	–	–
Ye	Istagan elekter kattalik	–	+	–	–
F	Sarf	Nisbat,kasr	–	–	–
G	O‘lcham, siljish, holat	–	+	–	–
H	Qo‘lda ta’sir	–	–	–	o‘lchanayotgan kattalikning yuqori chegarasi
I	+	–	Ko‘rsatish	–	–
J	+	Avtomatik ulanish, surilish	–	–	–
K	Vaqt, vaqtli dastur	–	–	+	–
L	Sath	–	–	–	O‘lchanayotgan kattalikning pastki chegarasi
M	Namlik	–	–	–	–
N	+	–	–	–	–
O	+	–	–	–	–
P	Bosim, vakuum	–	–	–	–
Q	Sifatni ifodalovchi kattalik	Vaqt bo‘yicha integrallash jamlash	–	+	–
R	Radiaktivlik	–	Qayd etish	–	–
S	Tezlik chastota	–	–	Ulash, uzish, qayta ulash, blokirovka	–
T	Temperatura	–	–	+	–
U	Bir nechta turli o‘lchanuvchi kattaliklar	–	–	–	–
W	Massa	–	–	–	–
V	Qovushqoqlik	–	+	–	–
X	Tavsiya etilmaydigan zahira harf	–	–	–	–
Y	+	–	–	+	–
Z	+	–	–	–	–

Eslatma: «Plyus» ishorasi bilan belgilangan harfiy belgilash zahira belgi bo‘lib, «minus» ishorasi bilan belgilanganlari foydalanilmaydi.
6-jadval.
Asboblarning funksional belgilarini aks ettiruvchi qo‘shimcha harfiy belgilashlar

Belgilashlar	Nomlanishi
Ye	Sezgir element (birlamchi o‘zgartirish)
T	Masofadan uzatish (oraliq o‘zgartirish)
K	Boshqarish stansiyasi
Y	O‘zgartirish hisoblash funksiyalari

Ob’ektlarni avtomatik boshqarish funksional chizmasini tuzish
Apparatura komplektida qo‘shimcha raqamli indekslarning berilishi qo‘yidagi ketma – ketlikda amalga oshiriladi: datchik, o‘lchovchi yoki rostlovchi asbob, qayta ulagich va hokazo. Avtomatlashtirish sxemasining (AS) pozitsion belgilanishi loyihaning barcha materiallarida saqlanadi. Asbobning yoki qurilmaning (qo‘lda boshqariluvchi qurilmalardan tashqari) belgilanishdagi birinchi raqam o‘lchanayotgan kattalikning nomi hisoblanadi. Qo‘lda bajariladigan ishlar uchun mo‘ljallangan qurilmalarning (knopka, boshqarish kaliti va boshqalar) harfiy belgilanishi N harfidan boshlanishi kerak. Asbobning funksional belgilarining harfiy belgilanishining joylanish tartibi I, R, C, S, A ketma – ketlik bilan belgilangan. Chizmalarda iloji boricha chiziqlar kam bo‘lishi yoki kesishishi kerak. Agar prinsipial chizmalarda chiziqlar ko‘payib ketsa, adres usulidan foydalaniladi, bunda joyiga o‘rnatilgan asboblarda, ko‘rsatilgan gorizontal chiziqdan 40... 80 mm masofada, bog‘lanish yo‘llari uziladi. Xuddi shu masofada o‘lchash uchun impuls olish joyi va ijro etuvchi mexanizmlar o‘rnatilgan yrdan bog‘lash chiziqlari uziladi. Bog‘lash chiziqlarining raqamli adreslari qo‘yi va yuqori uzunliklarga mos ikkita gorizontallarda joylashadi. Uzilish yerlarida chapdan ungga tartib bilan ortib boradigan qilib nomerlar yoziladi. Nazorat – o‘lchash asboblarining to‘g‘ri tanlangani haqida oldindan fikr yuritish maqsadida bog‘lash chiziqlarining quyi kesmalari yonida o‘lchanayotgan texnologik parametrlarning eng yuqori miqdorlari ko‘rsatiladi. Bundan tashqari, bu ma’lumotlardan o‘lchash asboblarining shkalasini tanlaganda foydalanish mumkin.
Avtomatlashtirishning prinsipial chizmasini o‘qishni osonlashtirish maqsadida asboblar va rostlagichlarning shartli ifodasida kirish signallarini tepadan, chiqish sinallarini esa pastdan ulagan ma’qul. Agar chizmada bir xil xarakteristikali joyiga o‘rnatilgan asboblar ko‘p marotaba qaytarilsa, u holda «Mahalliy asboblar» to‘rtburchagiga faqat bitta asbob belgilanishini chizishga ruxsat beriladi (bu birinchi navbatda manometrlarga tegishli) bunday asboblarning pozitsiya nomerlari ko‘rsatiladi.



3-rasm. GOST 21.404-85 bo‘yicha asbobning shartli belgilanishini ifodalash prinsipi.

Bu hollarda ayrim qurilmalardan chiqqan bog‘lanish yo‘llarini birlashtirish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, bir necha datchikdan chiqib, signal bitta ikkilamchi asbobga borganda (masalan, agar bir nechta qarshilik termometrlari bitta ko‘prik bilan ishlaganda) ham yo‘llarni birlashtirib ko‘rsatish mumkin.

Avtomatik asboblarning kontaktlari signal berish, blokirovkalash va himoya kabi elektr chizmalarida ishlatilsa, u holda bog‘lash yo‘llari bitta gorizontal chiziqda birlashtiriladi va unga masalan, «Boshqarishning elektr chizmasi», «Signal berish chizmasi» kabi yozuvlar yoziladi.
4-rasmda misol tariqasida TJ avtomatlashtirish sxemasi keltirilgan bo‘lib, unda ishlovga berilayotgan mahsulotning temperatura va sarfi ART amalga oshirilgan; magistraldagi bug‘ bosmi ART to‘planuvchi idishdagi sath pozitsion ART; nasos elektr yuritmasini boshqarish tizimi.