O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Finikiya 
Er. avv. II ming yillik oxiri I ming yillik 
boshlarida Sharqiy o’rtayer dengizi qirg`og`i 
shaharlari qayta tiklandilar. Vayron qilingan Sidon 
shahri qayta qurildi, bu shahardan ko’chgan bir qism 

---

286 
aholi Tir shahrini egallab, uni qayta quradi. Shundan 
so’ng barcha finikiyaliklar o’zlarini umumlashgan 
holda nomlana boshladilar. Sharqiy o’rtayer dengizi 
qirg`og`ida finikiyaliklar xalqaro savdoda yetakchi
o’rinni egalladilar. Shuningdek Misrning tashqi 
savdosida birinchi o’rinda edilar. Finikiya 
shaharlarida kemasozlik, dengizchilik yuqori darajada 
rivojlanadi. Finikiyaliklar O’rtayer dengizi havzasida
o’zlarining o’nlab koloniyalarini barpo qiladilar. Tir 
va Sidon shaharlari bu yo’nalishda faol harakat 
qiladilar. Er. avv 1100 yilda Tir Shimoliy Afrikada
o’z koloniyasi Utikani barpo qiladi. Taxminan shu 
vaqtda Tir shahri Ispaniyada Gades koloniyasini 
tashkil qiladi. Finikiyaliklar G`arbiy Sitsiliya, 
Sardiniya, Malta va Balear orollarini ham 
egallaydilar. Tir va Sidon shaharlari birlashib yagona 
davlat tuzadilar. Tir-Sidon podsholigi podsho Xiram 
(Er. avv. 969-936-yillar.) davrida gullab-yashnaydi. 
Finikiya shaharlari Tir, Sidon va Bibl tranzit savdo 
bilan shug`ullanib, Misr va Bobilda ishlab chiqarilgan 
mahsulotlarini Yunonistonga,
yunon 
hunarmandchilik mahsulotlarini Sharqqa sotadilar. 
Finikiya kemalari yo’l-yo’lakay dengiz qaroqchiligi 
bilan ham shug`ullanganlar.
Damashq podsholigi 
Damashqning yuksalishi er. avv. II ming yillik 
oxirida Arabistondan kelgan somiy qabilalaridan biri

---

287 
oromiylar bilan bog`liq. Ular Arabistonda tuya boqish 
va ko’paytirish bilan mashg`ul bo’lganlar. Er. avv. I 
ming yillik boshlarida oromiylar Suriya va Shimoliy 
Mesopotamiyada oromiy-xurrit aholisini to’la
assimilyatsiya qiladilar. Bu vatga kelib, oromiy tili 
Old Osiyoda asosiy tillardan biriga aylanadi. Er. avv.
II ming yillik oxirlarida kontinental Suriyada savdo 
yo`llari kesishgan nuqtada Arabistondan kelgan somiy 
qabilalaridan biri oromiylarning Suriyadagi bosh
markazi Damashq shahri kuchayib ketadi. Damashq 
podsholigining iqtisodiyoti rivojlangan chorvachilik, 
butun Yaqin Sharqqa mashhur bo’lgan qurolsozlik va
oliy navli jun bilan vositachilik savdosiga asoslangan. 
Damashq podsholari Qadimgi xurrit podsholari 
unvonlarini eslatadigan “Xudo Bo’ri O’g’li” (“Ben-
Xadad”) unvonini olganlar.
Er. avv. IX asr o`rtalarida Damashq osur
podsholari Ashshurnasirpal II va Salmanasar III ni 
Sharqiy o`rtayer dengizi hududida bosqinchilik 
urushlariga qarshi kurashda hal qiluvchi rol o`ynaydi. 
Er. avv. 853-yil Damashq podshosi Ben Xadad II va 
Isroil podshosi Axav boshchiligidagi birlashgan 
qo’shin Qarqara yonidagi jangda Salmanasarni 120 
ming kishilik qo`shini hujumini qaytardi. Er. avv. 
841-yilda esa Salmanasar Damashq qo`shinlarini
yengadi va shaharni qamal qiladi, lekin uni ishg’ol 
qila olmaydi. Er. avv. VIII asr boshlarigacha Osuriya 

---

288 
Sharqiy o’rtayer dengizini bo’tsundirishga harakat 
qiladi, lekin bu yerda o’rnasha olmaydi. 
Er. avv. IX asrning II yarmida Damashq 
podshosi Benxadad III Isroilning Iordan daryosi
ortidagi mulklarini qo’lga kiritadi, janubiy Falastinga 
ham kiradi va yahudiyadan xiroj oladi. Damashq 
podshosi Benxadad III shimoliy Suriyani 17 
hokimini birlashtirib, ularni Orontdagi o’zining raqibi 
Xamat podsholigiga qarshi qo`yadi. Er. avv. IX asr
oxirida beto’xtov urushlar sababli zaiflashib qolgan
Damashq Osuriya podshosi Adadnerari III qo’shinlari 
tomonidan bosib olindi. Osuriyaliklar bu yrda ulkan 
miqdorda temirni o’lja sifatida oladilar. 
Sharqiy o’rtayer dengizida birinchilikni da'vo
qilgan qudratli davlatlar Tir-Sidon va Damashq bilan
bir qatorda kichik davlatlar ham mavjud bo’lgan. 
Jumladan, Shimoliy Suriyadagi Karxemish boy savdo 
hunarmandchilik markazi bo’lgan. Xett davlati
yemirilgach, u mustaqil bo’ladi va xett tili, xett 
madaniy an'analarini saqlab qoladi.