O`zbekstan respublikasi’ joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi


Ta`biyat, ja`miyet ha`m insannın` o`z-ara baylanısı ha`m aqıbetleri



Download 23,76 Kb.
bet2/4
Sana20.06.2022
Hajmi23,76 Kb.
#678928
1   2   3   4
Bog'liq
2 5291928608124703518

2.Ta`biyat, ja`miyet ha`m insannın` o`z-ara baylanısı ha`m aqıbetleri Ekologiyalıq mashqala ulıwma metodologiyalıq ko`z-qarastan qaraw lazım. Freonlardan paydalanıw na`tiyjesinde ozon tesiklerinin` payda bolıwı, janılg`ını jandırıwdı uglekista ajıralıwı na`tiyjesinde “parnik effekti” nin` ju`zege keliwi, atom energiyasınan paydalanıw na`tiyjesinde radiaktiv fonnın` ku`sheyiwi, sanaat ka`rxanalarının` islesiwi na`tiyjesinde za`ha`rli zatlardın` shıg`arıp taslanıwı, geologik isler, ha`r qıylı qurılıslardı a`melge asırıwda ta`biyiy protsesslerdin` buzılıwı bu`gingi ku`nnin` aktual ekologiyalıq mashqalalar.
A`tirap ortalıqqa insannın` zıyanlı ta`siri aqıbetlerin joq etiw mu`mkin, degen pikirdi aytıw ushın hesh qanday tiykarga iye emes. Basqasha etip aytqanda adamzat a`stesleytug`ın qaqpang`a tu`sip qalg`nba yaki bul qaqpanan shıg`ıw insan jasaytug`ın ortalıqta turaqlı ekologiyalıq tizmdi jaratıw mu`mkinbe, bul haqqında pa`n heshteme dep ayta almaydı.Ayrıqsha organizm o`mirinde onın` jasawı xızmeti protsessinde ptologik o`zgerisler toplanıp baradı ha`m organizmnin` fizikalq o`liwine sebep boladı.
Tiri barlıq insannın` ha`r qanday zatlıq o`zgeriwshen` hızmeti na`tiyjesinde tu`li paydalı paydasız artefektlardı a`yymgi sapalı ıdıslar tartıp ha`zirgi komp`yuter ha`m raketalar –islep shıg`rıwda qorshap turg`an ortalık buzıladı. Bul bolsa antropegen ekologiyalıq qa`wiptin` aldın alıw mu`mkin emes, bul insan menen baylanıslı. Đnsan ekologiyalıq qa`wptin` payda bolıwın a`stelestiredi biraq onın` aldın ala almaydı. Joqarıda aytılg`an da`lillerden kelip shıg`atugın bolsaq, bul ko`z-qaras ilimiy – filosofiyalıq bilim tarawında tarqalg`an “ekologiyalıq pessimizm” nin` emes, ba`lkim ekologiyalıq mashqalanın` real halatların ilimiy tiykarlanıp analiz qılıw o`nimli ekenligin ko`riwimiz mu`mkin. 16
Ha`zirgi ekologiyalıq mashqalalardı pa`n ha`m publitsistika tarawlarında o`z –o`zin saqlaw instinkti ha`m o`mirdi saqlap qalıwı dodalanbaqta.
Bul usı ma`selege sap ilimiy – texnikalıq ko`z-qarastan jantasıw na`tiyjesi boldı. Biraq du`n`yanı diniy tu`siniw ha`m diniy etikag`a mu`rajat etpesten Jerde Ta`iyat ha`m Tirishilikti saqlaw haqqında ken` tarqalg`an sharalardı ilimiy tiykarlaw mu`mkin emes.
Solay eken, insan denesi pirovard na`tiyjesinde ruwhsız molekula ha`m atomlarg`a bo`leklenip, sonday-aq, biosintez na`tiyjesinde olardan “jıynalar” eken, adamzat qanday qılıp, aytayıq, o`zinin` qırq birinshi, bir ju`z qırq birinshi yaki bir mın` bir juz qırq birinshi a`wladları haqqında g`amqorlıq qılıwı mu`mkin? Aqır, ha`zirde olar adam ha`m, ha`tte hujayralar da emes, balkim a`piwayı ruwhsız atomlar, molekulalar –g`oy? Sap ilimiy –ratsionalistlik ko`z-qarastan bunday g`amkorlıqtı tiykarlaw mu`mkin emes.
Usı ma`sele insaniyat tag`dirining aqırı menen baylanıslı mashqala ko`z-qarasınan o`mirdin` mazmunı ma`selesi menen baylanıstıradı. Đlimiy ko`z-qarastan individual adam o`miri ha`diysesi Ta`biyattın` rawajlanıwdın` protsesindegi “iroda” nın` jemisi. Na`rselerge bunday qarasta insannın` individual o`miri mazmunına iye bolsa eken.
Solay eken, insonnın` payda boliwı (ha`m materialistlik, ha`m idealistlik, ha`m diniy ko`z-qarastan) onın` individual xohish –irodasi jemisi emes eken, insan o`mirinin` mazmunı belgili sırtqı, shaxstan joqarı turatug`ın xohish – irodaga baylanıslı bolıwı mu`mkin.
Solay etip, diniy etika tarawında insan Jerde jasawı ushın qolay sha`rt – sharayatlardı asraw za`ru`rligi insan o`miri ha`m ta`big`ıy ortalıq jaratıwshının` irodasi jemisi, degen talimattın` tiykarları menen tıg`ız birlesedi. Bunnan insandı o`z o`miri ha`m basqa adamlardın` o`mirin erkin 17 ko`z aldına keltiriw huqınan ayırıwshı etikalıq qa`de kelip shıg`adı. Bul qa`de bolsa insang`a o`zine ha`m keleshek a`wladlar ushın jasawg`a qolay ta`big`ıy ortalıqtı asraw ma`jbu`riyatın ju`kleydi.
Joqarıda aytılg`anlar du`n`yanı ilimiy ha`m diniy tu`siniwdi sintez qılıwdın` a`hmiyetliligin ko`rsetedi. Bul “ulıwmalıq esxotologiya” tusinigi ilimiy ha`m diniy ko`z-qarasta jantasıwlar sitemasın kirgiziwdi na`zerde tutadı.
Ekologiya mashqalası ta`biyattanıw ha`m texnikanın` barlıq tarawları menen baylanıslı. Sebebi, olardın` derlik ha`r biri insannın` ta`biyg`ıy ten` salmaqlılıg`ın buzıw yaki onı tiklew xızmetin belgili da`rejede u`yrenedi. Bul ilim tarawları: ta`big`ıy ilimler, texnikalıq ilimler ha`m ja`miyetlik ilimler ekologiya mashqalası tarawında aktiv ha`m forması tu`rlishe bolg`an o`z-ara baylanıs qılıwdı belgilep beredi.
Burın tek ta`big`ıy ilimlerdin` ob`ekti ha`m predmeti bolg`an ekologiyalıq sistemanın` halatı bu`gingi ku`nde progressiv ha`m regressiv ja`miyetlik – ekonomikalıq protsesslerdin` a`hmiyetli printsipine aylandı, solay eken, insan ha`m ja`miyet haqqındag`ı ilimlerdin` predmet tarawınan orın aldı. Ekologiya mashqalası ma`mleketler ha`m xalıq aralıq birge islesiwge ju`da` u`lken tu`rtki berdi, ekologiyalıq da`stu`rler menen shıqqan jamiyetlik ha`reketler bolsa ma`mleket ha`kimiyatı organların payda etiwde real ku`shke aylandı.
Ekologiyanın` jergilikli mashqalalarında tiri organizmlerdin` qorshagan ortalıq penen qatnasıqları, a`sirese, anıq ko`zge taslanadı. Ximiyalıq ha`m bioximiyalıq texnalogiyalar xızmetinin` texnogen protsessleri qatnasıqları menen de mashqalalardı o`zine ta`n majmui ju`zege keledi.
Ha`zirgi da`wirde ekologiyalıq qa`wipsizlik, qorshag`an ortalıqtı qorg`aw ha`m ta`big`ıy baylıqlardan (zahiralardan) aqılıy paydalanıw 18 mashqalası – insaniyat mashqalasına aylandı. Ekologiyag`a qılınıp atırg`an qa`wip insaniyat ushın ju`da` qa`wipli ekenligi ha`m onın` za`ra`rli ta`siri aqıbetleri haqqında Prezidentimiz Đ. A. Karimov to`mendegishe sa`wlelenedi: «A`sirler bosag`asında(Asrlar tutash kelgan pallada) bu`tin insaniyat, ma`mleketlerimiz adamları ju`da` u`lken ekologiyalıq qa`wipke dus kelip qaldı. Bunı sezbew, qol qawıstırıp otırıw o`z-o`zin o`limge buyırıw menen barabar. Tilekke qarsı, ele ko`p adamlar usı mashqalag`a biypa`rwalıq ha`m juwapkersizlik penen qatnasta bolmaqta.
Ekologiya qa`wipsizlik mashqalası a`lleqashan milliy ha`m ma`mleketlik shen`berden shıg`ıp, bugin insaniyattın` ulıwma mashqalasına aylang`an.
Ta`biyat ha`m insan o`zara belgili nızamlar tiykarında muna`sibette boladı. Bul nızamlılıqlardı buzıw on`lap bolmas ekologiyalıq apatqa alıp keledi”. Bul so`zler (ta`kid) – ja`ha`n ekologiyasinın` ha`zirgi bar dag`darıslı halatı tuwralı insaniyatqa qaratılg`an «abaylı(ogoh) bolayıq” degen muqaddes ana tabiyatqa o`z perzentinin` dil so`zi edi. Bul halattı an`lag`an Jurtbasshımız du`n`ya ju`zinde insanniyattın` keshiktirip bolmaytug`ın mashqalası haqında 1995 jıl 29-oktyabr`de BMShnın` 50 jılllıg`ı mina`sibeti menen o`tkizilgen Bas Assambleyasinın` arnawlı saltanatlı ma`jlisi minberinen turıp ha`m ja`ha`n hamjamiyati itibarın tartqan edi. A`sirimizdin` da`slepki apatları: dawıllar, tarnadalar, suw tasqınları, klimattın` keskin ısıp ketiwi, jer silkiniwler, ko`shiwler,usı jıldın` 29 aprelinde Pekin qalasının` 300 mın` tonnadan zıyad shan` ha`m qum boranı astında qalıyaı ta`biyg`ıy apattı keltirip shıg`ardı. Tabiyat aldında insannın` a`zziligi ma`lim boldı. Demek, ana ta`biyat a`dalatlı mina`sibet sebebli o`z ten`salmaqlılıg`ın saqlap qaldı.
O`z u`yimizde bar ta`biyg`ıy ortalıq sharayatların saqlawdı, ta`big`ıy 19 baylıqlardan aqıllı paydalanıwdın` huquqıy, ekonomikalıq, ja`miyetlik tiykarların a`melde ekologiyalıq nızamlarımızda bekkemlew ha`m teren`lestiriw za`ru`rligi barg`an sayın artıp barmaqta. Bul halat Konstitutsiyamızdın` 55 – stat`yasında ha`m to`mendegi ta`rizde o`z ko`rinisin tapqan: “Jer, jer astı baylıqları, suw, o`simlik ha`m haywanat du`n`yası ha`m de basqa ta`big`ıy baylıqlar ulıwmamilliy baylık, olardan aqıllı paydalanıw za`ru`r ha`m olar ma`mleket qorg`awında”. Mag`lıwmatlarg`a qarag`anda, insaniyat o`tgen a`sirden baslap bar ta`big`ıy baylıqlardı keleshek a`wlatlarg`a tiyisli bo`limi esabınan jasawdı baslap jibergen. Ma`selen, ha`zirgi waqıtta ta`big`ıy islep shıg`arılg`an o`nimnin` 40% in sarıplmaqta, ta`big`ıy baylıqlarg`a ayaawsız mina`sibette bolıp, en` da`slep o`zimizdin` o`mirimiz ha`m keleshek a`wlatlarımız turmıs ushın juwapker ekenligimizdi hesh qashan umıtpawımız kerek.

Download 23,76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish