Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

ішкі
жағдайы дегенiмiз 
–
әр 
балаға тән нерв системасы дамуының типі мен дәрежесі, дене күші дамуы-ның 
ерекшеліктері.
Сыртқы күштер мен ықпалдарға адам организмiнің елең ету процесiнде 
ішкі қайшылықтар үнемі туады. Бұл ескі мен жаңадан қалыптасып келе жат-
қан салалардың арасындағы қайшылықтар. Сондықтан бала психикасы бiр 
кезеңнен екiншi кезеңге өткенде сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да өз-
герістерге ұшырайды.

---

30 
Бұл қайшылықтар адам дамуының басты қозғаушы күші болып табыла-
ды. Tipi организм үздіксіз өзгерiп отыратын қоршаған ортасына бейiмделу-мен 
болады. Бұл адам миының қыртысында барған сайын үсті-үстіне жаңа 
байланыстардың түзілуінен көрінеді.
И.П. Павловтың ілімiне сәйкес, даму дегеніміз ішкі нерв процестерінің 
және қоршаған ортаның адамға үздіксіз көрсетiп отырған сыртқы ықпалда-
рының өзара әрекеттестiгi.
Сонымен, 
жеке адам
дегенiмiз белгілі бiр туа біткен қасиеттердің және 
қоршаған ортаға араласудың ықпалы арқылы оның бойында болып жатқан 
өзгерiстердің сапасы, осы екі әрекеттің қоспасы болып табылады. 
1.4.2. Адам дамуында тұқым қуалаушылық, орта және 
тәрбиенің алатын орны.
Баланың дамуына үш негізгі фактор әсер етеді, олар: 
тұқым қуалаушы-
лық (ішкі жағдай), орта және тәрбие (сыртқы жағдай). 
 
Бұл үшеуінің өзара байланысы, әсері, қарым-қатынасы, қайсысының же- 
текші болып шығатындығының зор ғылыми және практикалық маңызы бар.
Ұрпақ бойында ата-анаға биологиялық ұқсастықтың мол болуы 
тұқым 
қуалаушылық 
деп түсіндіріледі. Мысалы, баланың әкесіне яки шешесіне 
ұқсастығы, шашы, көзі, тepісі, жүpісі, өзін ұстауы, сөзі.
Нерв системасының кейбір ерекшелігі де тұқым қуалауға жатады, осы-
ның негізінде қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі нәтижесінде жоғары нерв 
қызметінің белгілі бір типі дамиды (холерик, сангвиник, флегматик, мелан-
холик).
Педагогика баланың дамуында тұқым қуалаушылықтың ықпалын мой-
ындаса да, бірақ ол дамуда негізгі анықтаушы роль атқармайды деп есептей-ді.
Баланың дамуында едәуір ықпал өтетін екінші бір фактор