Өзбекстан республикасы халық билимлендириу министрлиги

5. Sorıwshı qurtlardın` basqa a`hmiyetli wa`killeri ha`m olar menen gu`res jolları
Sorıwshı qurtlar u`y haywanlarına ha`m adamlarg`a parazitlik etiwi menen u`lken zıyan beredi.
Bawır sorıwshısı menen awırg`an qoylardın` bawırı isedi, o`t payda bolmaydı. na`tiyjede ko`plep qoylar o`ledi, sonday iri mu`yizli mallarg`a da ko`p zıyan beredi. Adam bul parazit penen siyrek za`rerlenedi. Bawır sorıwshısının` payda etken keselinde fastsiolez delinedi.
Mallardın` bawırında bawır sorıwshısınan basqa lantset sıyaqlı sorıwshı qurtsha parazitlik etedi. (Dicrocoelium dendriticum). U`lkenligi 0,5-1,2 sm. Onın` aralıq xojayınları (Lebrina) ulitkası ha`m qumırısqa. Bulardın` qutılıw ushın batpaqlıqlardı qurg`atıw, mollyuskalardı joq etiw, awırıw mallardı emlew ha`m t.b.
İyttin` pıshıqtın` ha`m adamnın` bawırında pıshıq yamasa sibir` (Opisthorchis felineus) sorıwshı qurtı parazitlik etedi. U`lkenligi 8-13 mm.
Adamg`a shala duzlang`an, keptirilgen balıqtı jewden jutadı. Aralıq xojayınları ulitka ha`m balıqlar. Bul parazit G`MA-nın` evropalıq bo`liminin` tu`slik ha`m shıg`ıs rayonlarında, Sibirde tarag`an awır keseldi taratadı.
Qan sorıwshı qurtı-Schistosoma haematobium. Ayırım jınıslı 12-14mm. ol adamnın` iri vena qan tamırlarında, bu`yrekte, quwıqta parazitlik etedi.
Sidik penen onın` ma`yegi sırtqa shıg`ıp suwda onnan miratsidiy lichinkası payda bolıp, miratsidiyadan mollyuskada tserkariya payda boladı ha`m o ladam shomılg`anda yaki suwda jumıs etkende adamg`a o`tedi. Adamda bu`yrek, quwıq isedi, jara payda bolıp qang`a o`tedi, awır kesellikti yaki shistozomatoz payda etedi. Bul kesel İndiyada, Tu`slik Amerikada, Afrikada tarag`an.
Bulardan basqa tu`rli haywanlarda ha`m Orta Aziya balıqlarında parazitlik etetug`ın Bucephalus polymorpos, B. limorphus sonday-aq



Bawır qurtının` as sin`iriw (a) ha`m jınısıy (b) sisteması.
1-awız sorıwshısı,2-qarın sorıwshısı,3-ishek,4-ku`yikish organı,5- ma`yeklik,6-sarıqlıq, 7-sarıqlıq jolları, 8-tuxımlıq, 9- tuxım jolı, 10-bachadon
O`zbekistan balıqlar qanında parazitlik etetug`ın Sanguinicola inermis bar. Aral basseyni balıqlarının` ishekliginde Aspidogaster limacoides ko`plep parazitlik etedi ha`m ko`pshilik balıqlardın` terisinde, bulshıq etlerinde Posthodiplostomum cuticola parazitlik etip balıqshılıq xojalıqlarına ko`p zıyan keltiredi.
Usılar menen bir qatarda Orta Aziya balıqları xrustaliginde parazitlik etiwshi Diplostomum spathaceum balıqlardı soqır qıladı.
Gu`res jolları: 1. Batpaqlıqlardı qurtıw. 2. Mollyuskalardı joq etiw. 3. Awırıwlardı emlewxanalarda emlew.