«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

Foydali
yoki 
fazali o’tkazuvchanlik
deganda g’ovakli muhit o’tkazuvchanligi 
tushuniladi, bunda tog’ jinsi g’ovaklarida siljiyotgan suyuqlikdan tashqari bir-biri 
bilan aralashmaydigan boshqa suyuqliklar ham qatnashadi. Foydali o’tkazuvchanlik 

---

115 
miqdori ma’lum qovushqoqlikka ega bo’lgan, berilgan bosim gradienti ta’sirida tog’ 
jinslarining ma’lum ko’ndalang kesimi yuzasidan siljiyotgan suyuqlikning hajmiy 
sarfiga teng. 
Bu miqdor tog’ jinslarining fizik xususiyatlari bilan bir qatorda ularning g’ovak 
bo’shliqlarini to’ldirib turgan suyuqlik va gazlarning xususiyatlari va foiz nisbatiga 
ham bog’liq. Jinslarning foydali o’tkazuvchanligi miqdori mutlaq o’tkazuvchanlik 
qiymatidan kam bo’lib, jinslarning neft, gaz va suvga to’yinish miqdoriga bog’liq. 
Foydali o’tkazuvchanlik qiymati yordamida nisbiy o’tkazuvchanlik hisoblanadi, u 
o’z navbatida neft beraolish jarayonini gidrodinamik yo’l bilan aniqlashda zarur. 
Foydali o’tkazuvchanlik laboratoriya usullari bilan aniqlanadi. 
Nisbiy o’tkazuvchanlik
qiymati tog’ jinslari foydali (fazali) o’tkazuvchanligining 
mutlaq o’tkazuvchanligiga nisbati orqali hisoblanadi. Eksperiment tadqiqotlari orqali 
kerosin (K
k
) va suvga (K
s
) to’yingan g’ovakli muhitning nisbiy o’tkazuvchanlik egri 
chizig’ining shakli 6.3-rasmda berilgan. Unda jinslarning kerosinga to’yinganligidagi 
nisbiy o’tkazuvchanlik qiymatining qatlamning suvga to’yinganligi oshganda keskin 
kamayishi ifodalangan. Suvga to’yinganlik miqdori 50% gacha ortganda kerosin 
uchun nisbiy o’tkazuvchanlik (g’ovakli muhit faqat kerosin bilan to’yinganda) 20% 
ga, ya’ni 5 marotaba kamayadi. Suvga to’yinganlik 80% gacha ortganda kerosin 
uchun nolgacha pasayadi, bunday g’ovakli muhitda faqat toza suv filtratsiyasi 
kuzatiladi. 
Suvning nisbiy o’tkazuvchanligining o’zgarishi teskari yo’nalishda sodir bo’ladi. 
Agar jins suvga kam to’yingan bo’lsa, g’ovakli muhit orqali faqat kerosin 
harakatlanadi. Suvga to’yinganlik 50% ga etganda jinsning suv o’tkazuvchanligi 
12% ga etadi, suvga to’yinganlik 80% ga etganda esa nisbiy o’tkazuvchanlik 50% 
gacha ortadi. 
Demak, jinslarda murakkab tarkibli suyuqliklar harakatlanganda foydali va 
nisbiy o’tkazuvchanlik miqdori doimo mutlaq(umumiy) o’tkazuvchanliknikidan kam 
bo’ladi. Foydali va u bilan birga nisbiy o’tkazuvchanliklar miqdori uyumni ishlatish 
jarayonida uzluksiz o’zgarib turadi. Uyumni ishlatish boshlanganda, ya’ni 
g’ovaklarda faqat toza neft harakatlanganda 
jinsning foydali o’tkazuvchanligi yuqori, 
qiymati mutlaq o’tkazuvchanlikka yaqin 
bo’ladi. Keyinchalik qatlam bosimi kritik 
bosimga 
nisbatan 
kamayib, 
gazning 
pufakchalar ko’rinishida ajralib chiqishi 
boshlanganda 
jinslarning 
foydali 
o’tkazuvchanligi neft uchun kamayadi. Suv 
namoyonlanishi bilan foydali o’tkazuvchanlik 
neft uchun yanada pasayadi. Kollektorning 
o’tkazuvchanligi qanchalik past bo’lsa, 
qatlamda shuncha ko’p neft qoladi, ya’ni neft 
zaxiralaridan 
foydalanishning 
yakuniy 
koeffisienti ham juda kichik bo’ladi. 

---

116 
Laboratoriya sharoitida o’tkazuvchanlik 
aniqlanganda namunani tekshirish uchun 
tayyorlashga 
e’tibor 
berish 
kerak. 
Namunaning 
ustki 
va 
ostki 
qismlarini 
belgilab, jinslarning qatlamlanishiga moslab, 
ba’zilari esa qatlamlanishga perpendikulyar holatda sinaladi va bu jarayonlar 
laboratoriya jurnalida qayd qilinadi. 
Jinslarning g’ovakliligi va o’tkazuvchanligini laboratoriyada aniqlash metodlari 
maxsus qo’llanmalarda berilgan. Bundan tashqari, jinslarning o’tkazuvchanligi kon-
geofizikasi tadqiqotlari orqali ham aniqlanadi. 
Qatlamning o’tkazuvchanligini, shuningdek, quduqni sanoat miqyosida tadqiq 
qilish asosida ham aniqlash mumkin. Bu maqsadda quduqdagi bir tarkibli 
turg’unlashgan (bir tekis harakatlanadigan) oqimdan foydalaniladi va u Dyupyui 
formulasi bilan aniqlanadi: 
h
r
R
n
μ
)
Р
Р
(
π
I
k
2
Q
š т
š а
œ
-
 
т

, 
bunda Q ― suyuqlik sarfi, sm
3
/s; K
o’
― o’tkazuvchanlik, m
2
; h - qatlamning
foydali qalinligi, sm; 

- qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligi, MPa∙s; R va r - 
quduqning ta’sir radiusi va quduq radiusi, sm (R qiymati qo’shni ishlatish 
quduqlarigacha bo’lgan masofalarning o’rtacha qiymatining yarmiga teng, r - neftli 
qatlamni burg’ilagan doloto o’lchamiga teng bo’lgan quduq radiusi). 
«Neft konlarini ishlatish» fanida konni ishlatishning turg’un rejimi uchun 
indikator egri chiziqlarining va noturg’un ish rejimi uchun bosimning tiklanishi ( 
yoki pasayishi) egri chiziqlarini chizish metodikasidan ma’lumotlar beriladi. Ushbu 
egri chiziqlar tahlili qatlamning o’tkazuvchanlik, Peyzoo’tkazuvchanlik, 
harakatchanlik koeffisientlarini aniqlash imkoniyatini beradi. 
Indikator egri chizig’i va mahsuldorlik koeffisienti yordamida o’tkazuvchanlik 
koeffisienti qiymatini, quduq tanasi atrofi uchun boshqa parametrlarni hamda 
bosimning tiklanishi (pasayishi) egri chizig’i orqali o’tkazuvchanlikning o’rtacha 
miqdorini va quduq drenajlagan zonadagi parametrlarni aniqlash mumkin. 
Neftli jinslarning mutlaq (umumiy) va foydali o’tkazuvchanligini o’rganish 
uyumlarini ishlatish sistemasini loyihalashda, qatlamga ta’sir etish tadbirlarini ishlab 
chiqishda katta ahamiyatga ega. 
Ma’lumki, neft uyumlarining suvlanishining ortishi neft uchun foydali 
o’tkazuvchanlikni pasaytiradi, suv uchun ko’paytiradi. SHunga ko’ra quduq to’liq 
suvlanganda quduq tubi zonasida va qatlamda ma’lum bir miqdorda neft qoladi va 
uni chiqarish juda qiyin bo’ladi, bunday hollarda neft uchun fazali o’tkazuvchanlik 
nolga yaqinlashadi. Masalan, bir qator neft konlarining neftlilik chegarasidan 
(uyumning suvlangan qismi chegarasidan) olingan namunalarning neftga 
to’yinganligi 25-35% va undan ko’p bo’lgan.