«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
6.1.3. O’tkazuvchanlik 
 
O’tkazuvchanlik tog’ jinslarining kollektorlik xususiyatlarini tavsiflaydigan 
muhim parametrlardan biri hisoblanadi. 
O’tkazuvchanlik
deganda qatlamdagi 
bosimlar farqiga ko’ra jinslarning suyuqlik yoki gaz o’tkazish qobiliyati tushuniladi. 
Odatda o’tkazuvchanlik (yoki o’tkazuvchanlik koeffisienti) ma’lum bir 
qovushqoqlikka ega bo’lgan va tog’ jinslari bilan o’zaro ta’sirda bo’lmagan 
suyuqlikning tog’ jinslarining berilgan ko’ndalang kesim yuzasidan oqib o’tgan hajm 
sarfi bilan o’lchanadi. 
SI sistemasida o’tkazuvchanlik m
2
da, neft konlari amaliyotida ― darsida (D) 
ifodalanadi. 1 D =1,02-10
-12
m
2

1 mkm
2
.
Tog’ jinsining 1D 
o’tkazuvchanligi deganda
uning 1 sm
2
ko’ndalang kesim 
yuzasidan 1 atm/sm gradient bosimda 1 sP qovushqoqli suyuqlikning har sekundda 1 
sm
3
hajmda oqib o’tishi tushuniladi. 
O’tkazuvchanlikning zarralararo va yoriqli turlari mavjud. CHo’kindi jinslar 
o’tkazuvchanligiga ko’ra uch xil bo’ladi: yaxshi o’tkazuvchan (>0,01 -10
-3
mkm
2
), 

---

114 
o’rtacha o’tkazuvchan [(10-0,01) -10
-3
mkm
2
)] va kuchsiz o’tkazuvchan (<0,01 -10
-3
mkm
2
). 
Sanoat miqyosida neft va gazi bor konlardagi kollektorlarning o’tkazuvchanligi 
0,001 mkm
2
dan 1 mkm
2
gacha o’zgaradi. Samarali kollektorlarning minimal 
o’tkazuvchanligi odatda (0,5-1) -10
-3
mkm
2
ga teng deb qabul qilingan. 
Ayrim jinslar (masalan, gil)ning g’ovakliligi yuqori bo’lsada, o’tkazuvchanligi 
kam, boshqa jinslarniki (masalan, ohaktoshlarda) buning aksi bo’lib, g’ovakliligi 
kam bo’lsada, yuqori o’tkazuvchanlikka ega. O’tkazuvchanlik darajasiga ko’ra 
jinslar o’tkazuvchan (shag’al, graviy, qum), kam o’tkazuvchan (mayda zarrali qum, 
lyoss) va o’tkazmaydigan (gil, zich cho’kindi va kristall jinslar)ga bo’linadi. 
Jinslarning o’tkazuvchanligi g’ovaklar o’lchami, darzlilik, kovaklar bor-yo’qligi 
va sh.k. bilan aniqlanadi. Hamma cho’kindi jinslar, masalan, qumlar, qumtoshlar, 
konglomeratlar, ohaktoshlar, dolomitlar u yoki bu darajada o’tkazuvchandir. Lekin, 
gil, zich ohaktosh va dolomitlarning g’ovakliligi yuqori bo’lsada, suyuqlikni yomon 
o’tkazadi, faqat bosim gradienti juda yuqori bo’lgandagina o’zidan gazni o’tkazishi 
mumkin. Jarayonning bunday kechishiga jinslardagi g’ovaklar o’lchamining juda 
kichikligi, ularda suyuqliklarni va hatto gazni harakatlana olmasligidadir. Tajriba 
o’tkazish orqali o’lchami 1 mkm
2
dan katta bo’lgan kapillyar g’ovaklarda neft 
massasi harakatlana olishi aniqlangan, lekin bu muammo to’liq o’rganilmagan. 
Absolyut (mutlaq), foydali(fazali) va nisbiy o’tkazuvchanliklar farqlanadi. 
Mutlaq o’tkazuvchanlik jinslarning fizik xususiyatlarini ifodalaydi. 
Mutlaq 
o’tkazuvchanlik
tog’ jinslarining mineral skeleti bilan o’zaro ta’sirda bo’lmagan va 
ularning ochiq bo’shliqlarini to’la to’yintiruvchi, ma’lum bir qovushqoqlikka ega 
bo’lgan suyuqlikning 1 sm
2
kesim yuzasidan (ma’lum bir bosim gradienti ta’sirida) 
siljiyotgan hajm sarfi bilan o’lchanadi. Mutlaq o’tkazuvchanlikning o’lchov birligi 
o’tkazuvchanlikniki bilan bir xil. Mutlaq o’tkazuvchanlik asosan laboratoriya usullari 
yordamida aniqlanadi. Uning qiymati quyidagi tenglik bilan aniqlanadi: 
K =
P
S
Q





, 
bunda 
Q
- suyuqlik sarfi; 

-suyuqlikning qovushqoqligi; S - siljish yuzasi; 

- 
tsilindrsimon namuna balandligi; 
P

- namunaning yuqori va pastki qismlaridagi 
bosim farqi. 
Agar jinslar bir vaqtning o’zida turli suyuqliklar va gazlar bilan to’yingan bo’lsa, 
ularning o’tkazuvchanligi suyuqliklar xususiyatiga va ularning jinsdagi miqdoriga 
bog’liq bo’ladi. Suyuqliklar har xil qovushqoqlikka ega bo’lsa, qovushqoqligi eng 
kami harakatchan bo’ladi, agar ularning qovushqoqligi bir xil bo’lsada, miqdori har 
xil bo’lsa, miqdori ko’pi harakatchan bo’ladi. 
Geologik razvedka ishlarining izlov bosqichida tog’ jinslarining kollektorlik 
xususiyatlarini o’rganishda mutlaq o’tkazuvchanlikdan foydalaniladi.