«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

10.7-rasm. Uyumni bo’laklarga 
bo’lib, navbati bilan chegara 
ishiga va tashqarisiga suv 
bostirish. 
1 – neftlilik 
chegara
si; 2 
– haydash quduqlari, 3 – ishlatish 
quduqlari

---

255 
va ularning fizik tavsifiga ko’ra belgilanadi. Uyumlarni ishlatish amaliyotidan kelib 
chiqqan holda neft uyumlarini 5-6 km kenglikdagi bo’laklarga kesish va har bir 
bo’lakda ishlatish quduqlarining beshtagacha qatorini joylashtirish maqsadga 
muvofiq hisoblanadi. 
Konlardagi kollektorlarning o’tkazuvchanligi past bo’lganda ishlatish quduqlari 
uch qatorli qilib joylashtiriladi, kesilgan bo’laklar kengligi 3 km dan oshmaydi. 
Uyumning qirqish bo’laklari kengligini belgilashda neftning harakatchanlik 
(K
h
/μ) miqdori muhim ko’rsatkichlardan hisoblanadi. Neft harakatchanligi 0,1·10
-12 
m
2
/(mPa·s) bo’lganda, qirqish bo’laklari kengligi 4-5 km li ishlatish quduqlari besh 
qatorli qilib joylashtiriladi. Neft harakatchanligi past (0,05÷0,1)·10
-12
m
2
/(mPa·s) 
bo’lsa, qirqish bo’laklari kengligi va ishlatish quduqlari qatori soni kam bo’ladi. 
Uyumni kesish va birinchi ishlatish quduqlari oralig’igacha bo’lgan masofa 
qatlamning kollektorlik xususiyatlariga ko’ra tanlanadi va uning qiymati 1000-1300 
m ga teng bo’ladi. 
Demak, chegara ichra suv bostirish turli geologik-geofizik sharoitlardagi 
uyumlarni ishlatishda samara beradi, bu metodni faqat kollektorlar o’tkazuvchanligi 
juda past yoki qatlam nefti qovushqoqligi yuqori bo’lganda qisman qo’llash mumkin. 
Mahsuldor qatlamlarning litologik-kollektorlik xususiyatlarining o’zgaruvchanligiga 
va ular tarkibining har xilligiga, neftning o’tkazuvchanlik va qovushqoqlik tavsifiga 
bog’liq holda uyum bloklarga va uchastkalarga ajratiladi. Blokli sistemani neft uyumi 
kengligi 4-5 km ni tashkil etganda, uyum jinslari o’tkazuvchanligi past va kengligi 
kamroq hamda kollektorlar tarkibi har xil va neft qovushqoqligi yuqori bo’lganda 
qo’llash mumkin. 
Uyumlarni bloklarga va uchastkalarga bo’lishdan tashqari, chegara ichra suv 
bostirishning boshqa variantlari ham mavjud, ularga: chegara ichi markazidan, 
gumbaz (o’q) bo’ylab, o’choqsimon, maydoniy va tanlab suv bostirishlar kiradi. 
Chegara ichi markazidan suv bostirish
– V.N.Shelkachev taklif etgan metod 
bo’lib, unda uyum markazida haydash quduqlari halqasimon joylashtiriladi, suv 
bostirish uyumning 5% gacha bo’lgan maydonini ishg’ol qilishi lozim. Bu metoddan 
chegara tashqarisida va chegara ichki qismlarida qatlamning o’tkazuvchanligi past 
bo’lganda foydalansa bo’ladi. Bunday holda chegara ichi markazida suv bostirishni 
mustaqil 
ravishda 
qo’llash 
mumkin. 
Juda 
yirik 
neft 
uyumlarini ishlatishda bu metod 
uyumning ishlatish muddatini 
qisqartirish imkonini beradi va 
neft zaxirasini samarali chiqarib 
olishga sharoit yaratadi. 
Uyumni ishlatishda haydash 
quduqlarini 
halqasimon 
joylashtirish sistemasini qo’llashda uyumning umumiy maydonini 5% dan ko’pi 
ishg’ol qilinsa, bu metod samara bermaydi, chunki bunda haydalayotgan suv ikki 
tomonlama harakat qilib, nazoratni qiyinlashtiradi. 

---

256 
Gumbaz (o’q) bo’ylab suv bostirish
– burmaning o’q qismida joylashgan 
haydash quduqlaridan suv haydash metodi. Bu metod asosiy suv bostirish usulini 
jonlantirish uchun qo’llaniladi, ya’ni flyuid chiqarib olinadigan quduqlarga suv 
haydash orqali uyumni ishlatishda kuchsiz qatnashayotgan qismini ishga solib 
yuborishga yo’naltiriladi (10.8-rasm). Bunday usulda suv bostirish birinchi marta 
AQSh ning Uisson (Arkanzas) va Kelli-Snayder (G’arbiy Texas) shtatlarida mos 
holda 1948 va 1954 yillarda amalga oshirilgan. Bu konlarda qatlam bosimini saqlash 
uchun 
neftlilik 
chegarasining 
uzun o’qi bo’ylab haydash 
quduqlari qatori burg’ilangan. 
Kelli-Snayder konidagi haydash 
quduqlari qatorining uzunligi 23 
km, haydash quduqlari soni 53 ta 
bo’lgan. Qatlamga ta’sir etishning 
ushbu 
metodini 
tanlashda 
uyum 
o’tkazuvchanligining pastligi va konning chekka qismlarida qatlamning yer yuzasiga 
chiqishi hisobga olingan. 
Uyumni ishlatishning ushbu sistemasi Rossiya Federatsiyasining Krasnodar 
o’lkasidagi Novodmitriy konidagi qum gorizontini hamda G’arbiy Sibirdagi Ust-
Balik konidagi A guruhidagi qatlamlarni ishlatishda qo’llanilgan. 
Markazdan suv bostirish
– neft uyumining eng yuqori – gumbaz qismiga suv 
bostirish. Bu metod dastlab Apsheron yarimorolidagi ayrim konlarda chegara 
tashqarisi zonasidagi jinslarning kollektorlik xususiyati past va neft qovushqoqligi 
yuqori bo’lganda qo’llanilgan. Haydalgan suv Binagada maydonining ayrim 
uchastkalarida tutash front bo’ylab 30 m/oy tezlikda harakatlangan. Ta’sir samarasi 
yaxshi bo’lib, bir qator ishlatish quduqlaridan qo’shimcha neft olingan.
O’choqsimon suv bostirish
– asosiy (chegara ichi yoki chegara tashqarisiga) suv 
bostirish usullarini jonlantirish uchun qo’llanilib, burg’ilangan suyuqlik chiqaruvchi 
quduqlarga suv haydash orqali uyumni ishlatishda uning kuchsiz qatnashayotgan 
qismini ishga solib yuborishga yo’naltiriladi. Bu metoddan ayrim linzalardagi neft 
zaxiralarini chiqarib olishda ham foydalaniladi. SHuningdek, quduqlarni 
o’choqsimon ko’rinishda joylashtirish metodi qatlamlar uzilib-uzilib yotganda yoki 
o’tkazuvchanligiga ko’ra har xil tarkibli bo’lganda va uyumning ayrim qismlari 
haydalgan suv ta’sirida neft siqib chiqarish jarayoni bilan qamrab olinmaganda 
qo’llaniladi.