«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

10.5. NEFT VA GAZ UYUMLARINI ISHLATISH 
 JARAYONIDA QATLAMGA TA’SIR KO’RSATISH SISTEMALARI 
 
Gaz qalpoqli mahsuldor qatlamlar va neft uyumlari qatlamga ta’sir etish yo’li 
bilan ishlatilganda gaz qalpog’i va neft uyumi hajmlari nisbatiga hamda neft 
uyumining balandligiga ko’ra o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi. Uyumni tabiiy 
sharoitlarda (bosimni saqlash ishlarini bajarmasdan) ishlatishda gaz-neft tutash 
yuzasi holatini saqlash muhim tadbirlardan hisoblanadi, unga erishish uchun chiqarib 
olinayotgan gaz va neft debiti boshqarib turiladi. 
Neft uyumining hajmi nisbatan katta bo’lsa, uni ishlatish jarayonida gaz 
qalpog’idan gazning yorib chiqishining oldini olish maqsadida to’siqli suv bostirish 
amalga oshiriladi. Bunday holda gazlilikning chegarasi ichi bo’ylab yoki uning 
yaqinida chiziqsimon joylashtirilgan haydash quduqlari orqali suv yuboriladi, 
natijada qatlamda suv to’sig’i hosil bo’ladi. U gaz shapkasini neft uyumidan ajratadi 
va neftning muvaffaqqiyatli chiqarib olinishini ta’minlaydi. 
Agar neft va gaz uyumida neft faqat yirik gaz uyumi bo’ylab neft hoshiyasini 
hosil qilsa, uni yer yuzasiga chiqarib olish juda qiyin kechadi. Bunday holda 
uyumning ishlatish samaradorligi ishlatish quduqlarining (gazlilik va suvlilik 
chegaralariga nisbatan) to’g’ri joylashtirilishiga bog’liq. Neft uyumidan neftni 
chiqarib olmasdan turib, gaz shapkasidagi gazni cheklanmagan miqdorda chiqarib 
olish yomon oqibatlarga olib keladi. 
Neft va gaz zaxiralari katta bo’lsa, ularni ishlatish masalasi texnik-iqtisodiy 
hisob-kitoblar asosida hal qilinadi va navbat bilan amalga oshiriladi. Bunda gaz 
shapkasidan gaz olish chog’ida neft yo’qotilishini baholash muhimdir. 

---

259 
Shuningdek, neft va gaz uyumlarini ishlatishda qatlam bosimini saqlash va gaz-
neft tutash yuzasi holatining harakatsizligini ta’minlash maqsadida chegara 
tashqarisiga suv bostirish imkoniyatlari ham hisobga olinadi. 
Neft uyumini chekka suvlar bosimidan 
foydalanib ishlatish sistemalari.
Sistema tabiiy 
suv bosimli yoki faol tarang-suv bosimli 
rejimdagi qatlam tipidagi neft uyumlarida 
qo’llaniladi. Bunga ko’ra ishlatish quduqlari 
neftlilikning chegarasi ichiga parallel holda, 
uyumning neftli qismida halqasimon qatorlar 
shaklida joylashtiriladi. Quduqlar imkon qadar 
shaxmat tartibida joylashtiriladi (10.11-rasm). 
Quduqlarning suvsiz ishlatish davrini uzaytirish 
maqsadida quduqlar qatori oralig’idagi masofa 
quduqlar oralig’idagi masofaga nisbatan kattaroq 
qilib olinadi. Shu maqsadda tashqi qatordagi 
quduqlarda qatlamning neftga to’yingan pastki 
qismi teshilmaydi. Ichki qatordagi quduqlardagi 
neftga to’yingan qatlamlar qalinligi bo’yicha 
teshiladi. 
Quduqlarning bunday joylashtirilishi va teshilishi uyumga chekka suvlarning 
kirib kelishini va undan suyuqlikni chiqarib olishni ta’minlaydi. Uyumning suv-neftli 
qismidagi neft suv ta’sirida siqilib, quduq tomon harakatlanadi. Uyumni ishlatish 
jarayonida neftlilik chegarasi tortilib, kichrayib boradi, uyum o’lchami kamayadi. 
Shunga ko’ra dastlab quduqlar qatorining tashqi halqasidagi quduqlar suvlanadi va 
ishdan chiqadi, ma’lum vaqt o’tgach esa keyingi qatorlardagi quduqlar ham ishdan 
chiqadi. 
Neft uyumini ostki suvlar bosimidan foydalanib ishlatish sistemalari
. Sistema 
massiv tipidagi (odatda uyumning hamma maydoni ostida ostki suvlar mavjud 
bo’lganda) neft uyumlarida qo’llaniladi. Bunday uyumlar suv bosimli yoki faol 
tarang-suv bosimli rejim bilan tavsiflanadi. Uyumlar ishlanganda neftning suv 
ta’sirida siqilishidan hamma joyda suv-neft tutash yuzasi sathi ko’tariladi, ya’ni bir 
xil gipsometrik balandlikda joylashgan uyumlar oralig’i ketma-ket suvlana boshlaydi 
va uyumlar o’lchami kichrayadi.