O‘zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

MAVZU : Vositali to’ldiruvchi
MAQSAD: A) ta’limiy maqsad - O’quvchilarga mavzu haqida bilim berish
B) tarbiyaviy maqsad –o’quvchilarqalbida hamkorlik ,do’stlik tuyg’ularini sinngdirish
C) rivojlantiruvchi maqsad – gapning tuzilishiga ko’ra turlaridan nutqda o’rinli foydalanish
DARS TURI: umumlashtiruvchi
USLUB: an’anavuy
JIHOZ:darslik
DARSNING BORISHI:
I. Tashkiliy davr : A) salomlashish
. B) davomatni aniqlash
II. UY VAZIFASINI SO’RASH
A)Mashqlar orqali.
191-mashq. Osmon, bulut, shamol, yomg`ir so`zlarini vositasiz to`ldiruvchi vazifasida qo`llab gaplar tuzing.


B)Savollar orqalli
1.Qanday to'ldiruvchi vositasiz to'ldiruvchi deyiladi?
2.Vositasiz to'ldiruvchi qanday so'roqlarga javob bo'ladi?
3.Kengaygan birikmalar bilan ifodalangan murakkab vositasiz to'ldiruvchilarga misollar ayting.
III.YANGI MAVZU BAYONI
Hokim so'zning kimga? nimaga? kimdan? nimadan? kim uchun? nima uchun? kim h a q id a? n i m a haqida? kim bilan? nima bilan? kabi so'roqlarga javob bo'lib keladigan kengaytiruvchilari vositali to'ldiruvchilar deyiladi. Vositali to'ldiruvchi jo'nalish, chiqish, ba'zan o'rin-payt kelishiklari qo'shimchalarini yoki uchun, bilan, orqali, xususida, to'g'risida kabi ko'makchilarni olgan so'zlar (yoki so'z birikmasi) bilan ifodalanadi.

IV.MUSTAHKAMLASH


A)Mashqlar orqali.
192- mashq. Berilgan o'timli (1) va o'timsiz (2) fe'llarni ma'nosiga mos ravishda kimga? nimaga? kimdan? nimadan?
so'roqlariga javob bo'ladigan so'zlar bilan kengaytirib, to'ldiruvchili so'z birikmalari hosil qiling va bu so'z birikmalarini qo'llab gaplar tuzing.
O'qimoq, saqlamoq, bermoq, uzatmoq, tortmoq, uzmoq.
Qo'rqmoq, ranjimoq, yaqinlashmoq, to'ymoq, qonmoq.
Namuna: kitobdan o'qimoq. U she'rni kitobdan o'qib berdi.
193-mashq. Kimga? nimaga? kim uchun? nima uchun? kimdan?
nimadan? kim bilan? nima bilan? so'roqlariga javob bo'lib keladigan so'zlarni fe'llar bilan bog'lab, awal so'z birikmalari, so'ngra gaplar hosil qiling.
194-mashq. Gaplardagi vositali to'ldiruvchilarni aniqlang va ularni
qaysi so'z turkumlari bilan ifodalanganligini izohlang.
1. Beshga uchni qo'shsak, sakkiz bo'ladi. 2. Chizmani kitobdan daftarga ko'chirdim. 3. Chaqmoqning yalt-yultidanbola qo'rqdi. 4. Yaxshiga yondash, yomondan qoch. (Maqol) 5. Bekorchidan xudo bezor. (Maqol) 6. So'rashdan uyalma, bilmaslikdan uyal. (Maqol)
195-mashq. Misollardagi kelishik qo'shimchali vositali to'ldiruvchilarni
ko'makchili qurilma shaklidagi to'ldiruvchilar bilan al- mashtirib, gaplarni ko'chiring.
1. Bu kitobni ukamga oldim. 2. Kutubxonachi yangi kitoblardan gapira boshladi. 3. Kechada o'tmish voqealaridan bahs ketdi. 4. Xat qizil qalamda yozilgan edi. 5. Mufassal hisobotni pochtadan yuboraman. 6. Qishloqqa avtobusda ketadigan bo'ldim. 7. Sayohat vaqtida ko'rganlarimdan batafsil gapirdim.
196-mashq. Gaplardagi ajratilgan vositali to'ldiruvchini hokim so'z
bilan birgalikda so'z birikmasi sifatida alohida ko'chiring.
1. Otdan baland, itdan past. 2. Kitob ikki qismdan iborat. 3. Och- ko'z — molga qui, saxiy — elga hokim. {Maqol) 4. Azamat — futbolchilarimizga sardor. 5. Yutuq kutganimizdan ziyodroq bo'ldi. 6. Qizg'ish — pushtidan to'qroq, qizildan ochroq rang.


B)Savollar orqali
1. Vositali to'ldiruvchi deb nimaga aytiladi? Ular qanday so'roqlarga javob bo'ladi?
2. Vositali to'ldiruvchilar qaysi grammatik shakllarda bo'ladi? Misollar bilan tushuntiring.
3. Kelishik shaklidagi to'ldiruvchidan ko'makchili qurilma shaklidagi to'ldiruvchi qanday farqqa ega bo'ladi? Misollar keltirib, sharhlab bering.

V.BAHOLASH MEZONI
Ishtirokiga qarab
VI.UYGA VAZIFA
197- mashq. So'ramoq, bermoq, yuvmoq, minmoq fe'llarini kesim vazifasida qo'llab, vositasiz va vositali to'ldiruvchilar qatnashgan gaplar tuzing.