O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi “Islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar” fakulteti

2.6-jadval

Hindiston Respublikasidan Rossiyaga yo‘naltirilgan investitsiyalar, mln AQSh dollarida⁴¹

Yillar	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Umumiy invstitsiyalar	726,6	452,0	700,8	1001,7	1364,4	1887,3	2523,7	3051,0	3413,1
Umumiy to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar. Jumladan:	15,1	366,1	592,6	895,0	1327,1	1815,4	2422,7	2959,8	3372,0
Neft xomashyosi va tabiiy gazni qazib olish	-	345,8	565,0	876,5	1271,7	1776,8	2351,3	2832,4	3294,4
Olmosni ishlash	-	-	-	-	33,1	16,4	16,4	16,4	22,6
Nooziq-ovqat tovarlarining umumiy savdosi	1,382	5,476	10,436	1,828	13,373	10,705	12,948	78,024	48,834
To‘qimachilik mahsulotlarining umumiy savdosi	-	-	-	-	-	-	0,227	0,424	26,769
Farmasevtika va tibbiyot mahsulotlarining umumiy savdosi	-	5,323	8,784	0,206	13,345	8,061	12,683	76,916	21,067
Avto, transport vositalari	9,281	13,940	21,021	15,390	19,901	20,242	51,726	104,658	49,368

Hindiston dunyoning boshqa ko‘plab rivojlangan mamlakatlaridan investitsiyalarni jalb qilishi bilan mashxur. Shanxay hamkorlik tashkilotiga yaqinda qo‘shilganiga qaramasdan, tashkilotga a’zo davlatlar bilan juda yaxshi savdo-iqtisodiy aloqalarni allaqachon o‘rnatib bo’lgan. Investitsion hamkorlik sohasida ham ancha-muncha loyihalar ShHTga a’zo davlatlar bilan amalga oshirilgan. Ulardan eng yiriklari Rossiya Federatsiyasi bilan birgalikda amalga oshirilgan loyihalardir.

Aslini olganda, Rossiya va Hindiston investitsiyalar oqimining umumiy hajmiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, bu ikkala mamlakat o‘zaro asosiy investitsiyaviy hamkor mamlakatlar hisoblanmaydi. Ammo, Hindistonning ShHTga a’zo bo‘lganidan so‘ng ushbu ko’rsatkich o’sishi kutilmoqda. Masalan, Rossiya Statistika qo‘mitasi taqdim etgan ma’lumotlarga ko‘ra, Hindistonga yo‘naltirilgan investitsiyalarning hajmi (2.5-jadval) 2017-yil oxirida 826,7 mln AQSh dollarini tashkil etgan va bu ko‘rsatkich 2009-yildagi ko’rsatkichdan 36 marotaba kattadir. Ushbu investitsiyalarning 60%idan ortig‘ini to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar tashkil qiladi. Rossiya investitsiyalarining 90%idan ortig‘ini qimmatli qog‘ozlarga kapital kiritmalari tashkil etadi⁴².

2.5-Jadval

Rossiyadan Hindiston Respublikasiga kiritilgan investitsiyalar, mln AQSh dollarida⁴³

Yillar	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Umumiy investitsiyalar	23,06	35,355	21,727	12,154	787,782	863,184	861,053	608,805	826,654
Qimmatli qog‘ozlarga capital kiritmalari	-	-	-	-	764,579	787,821	807,017	545,074	762,225
Mashina va texnika ishlab chiqarish	-	33,670	18,098	10,409	21,295	73,653	49,188	59,083	60,806
Umumiy to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar	1,600	1,641	0,891	0,891	535,470	558,697	577,944	546,001	533,308

Hindistondan Rossiyaga kiritilgan investitsiyalarning deyarli barchasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar tashkil qiladi. Investitsiyalar yo‘naltirilgan asosiy tarmoq – neft xomashyosi va tabiiy gazni qazib olishdir. Bu investitsiyalar oqimi “Saxalin-1” loyihasi asosida Rossiya hududida Hindistonlik hamkorlarning bevosita ishtiroki orqali o‘zlashtirilishi ko‘zda tutilgan. Mahsulotni taqsimlash to‘g‘risidagi kelishuvga binoan “ONGC Videsh Ltd” (OVL) kompaniyasi 20% miqdoricha ulushga ega bo‘la oladi. 2006-yildan boshlab OVL investor sifatida qazib olinayotgan mahsulotdan (qayta ishlanmagan neft va 2009-yildan boshlab siqilgan tabiiy gaz) o‘z ulushini olib kelmoqda⁴⁴.

2.3. Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo mamlakatlar iqtisodiyoti uchun “Bir makon – bir yo‘l” loyihasining tutgan o‘rni

Barchamizga ma’lumki, bundan bir necha asrlar ilgari yurtimiz hududidan Buyuk ipak yo‘li o‘tgandir. O‘sha davrda ushbu yo‘nalish Xitoyni G‘arbiy Yevropa bilan bog‘lovchi koridor hisoblangan va bu yo‘l atrofidagi davlatlar uchun juda katta savdo-iqtisodiy ahamiyat kasb etgan. Ammo, so‘nggi asrlarda bo‘lib o‘tgan o‘zaro to‘qnashuvlar va kelishmovchiliklar oqibati Buyuk ipak yo‘lidan foydalanilmay qo‘yildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yilning may oyida Xitoy Xalq Respublikasiga amalga oshirgan davlat tashrifi mobaynida Xitoy tomonidan tashkillashtirilgan “Bir makon – bir yo‘l” global strategik tashabbusining xalqaro iqtisodiy forumida ham ishtirok etdi va “Bir makon – bir yo‘l” loyihasi ko‘p vaqtdan beri foydalanilmay kelinayotgan Buyuk ipak yo‘lining qayta tiklanishi bo‘lganligini ta’kidlab o‘tdi⁴⁵.

So‘nggi paytlarda esa yangi Ipak yo‘li degan tushuncha dunyo hamjamiyati orasida tarqalib bormoqda va uning asosiy tashabbuskori Xitoy Xalq Respublikasi hisoblanadi. “Bir makon – bir yo‘l” global strategik tashubbusining Xitoy tomonidan ilgari surilishi qadimiy Ipak yo‘lini tiklashga amaliy qadam bo‘ldi. Xitoylik ekspertlarning ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu loyihaning umumiy qiymati 5 trln AQSh dollarini tashkil qiladi va qadimiy ipak yo‘li bo‘ylab joylashgan davlatlar uchun juda katta savdo, eksport-import imkoniyatlarini taqdim qiladi.

“Bir makon – bir yo‘l” loyihasi Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar uchun juda muhim ahamiyatga ega. Ushbu yo‘l tashkilot doirasidagi barcha davlatlar hududidan o‘tishini inobatga oladigan bo‘lsak, qo‘shni davlatlar o‘rtasidagi ko‘p tomonlama aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari, "Bir makon – bir yo‘l" global strategik tashabbusi ShHTning sifatini oshirish va hamkorlikni modernizatsiya qilishga yordam beradi.

Ushbu loyiha ishga tushirilganidan keyin birinchi marta Shanxay hamkorlik tashkilotining davlat rahbarlari sammiti Qozog‘iston poytaxti – Ostonada bo‘lib o‘tdi va unda ushbu ushbu loyihaning iqtisodiy istiqbollari to‘g‘risida forum o‘tkazildi. Qadimiy ipak yo‘lida joylashgan hamda tashkilotga a’zo 8 ta davlat va kuzatuvchi 5 ta mamlakat ushbu yig‘ilish yuqori saviyada o‘tganligi va “Bir makon – bir yo‘l” loyihasi barcha davlatlar iqtisodiyoti uchun yuqori ahamiyat kasb etishini ta’kidlab o‘tishdi.