O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi “Islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar” fakulteti

2.2-rasm. Xitoyning 2012-2017-yillar mobaynida Rossiyaga kiritgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarining o‘sish dinamikasi, mln AQSh dollarida³⁰

2006-yilda "Transneft" OAJ Xitoy shaharlaridagi CNPC filiali quvuri "VSTO"ning qurilishi to'g'risidagi protokolga imzo chekdi va 2008-yil oktyabr oyida neft quvurini qurish va foydalanish tamoyillari to'g'risidagi bitim imzolandi. “Transneft” OAJ loyihaga binoan yiliga 80 million tonnagacha neft yetkazib berishga vada berdi. Lekin, bugungi kunda investitsion hamkorlikning darajasi ancha zaif va har ikki davlatning ambitsiyalariga mos kelmaydi. Rossiya neft va gaz sektoridagi barcha investitsiyalarning atiga 4 foizini Xitoy investitsiyalari tashkil qiladi. Shunday bo'lsada, tuzilmani o'zgartirish boshlanadi: 2009-yilda CNPC sharqiy Rossiya viloyatlaridagi manbalarni rivojlantirish maqsadida “Rosneft” AKga 25 mlrd AQSh dollariva “VSTO”ning realizatsiyasini taminlash maqsadini ko‘zlagan holda “Transneft” OAJga 10 mlrd AQSh dollari miqdorida omonat ajratdi. Bugungi kunda Xitoy kompaniyalari Rossiyada bir qator yirik loyihalarni amalga oshirdilar³¹. Bu, birinchi navbatda, CNPC tomonidan Yamal-LNGda 20% ulushni sotib olish, “Sintez” DK bilan bir necha qo'shma korxonalarni tuzish; “SAHALIN-3” loyihasini amalga oshirish doirasida “Rosneft” AK bilan Sinopek kompaniyasi o‘rtasida qo‘shma korxona tuzishdan (mos ravishda 25,1% va 74,9% ulushda) iborat edi. Investitsion munosabatlarning rivojlanishidagi keskin sekinlashuv «CNN» OAJ «Rosneft» sho'ba korxonasining «Vankorneft» aktsiyalarining 10 foizini sotib olishidir. Ushbu loyiha Rossiya neft va gaz tarmog'iga nisbatan XXRning investitsion ustuvorliklarini o'zgartirishga kirishdi.³²

Bundan tashqari, keyinchalik Rossiya neft va gaz kompaniyalari Xitoy bozoriga moslasha oladi. Xitoyda gaz va neft qazib olinadigan va qayta ishlanadigan sohalarga yo‘naltiriladigan investitsiyalar oqimini rag'batlantiradigan mahalliy kompaniyalar uchun kirish to'siqlarini hech narsa keltirib chiqarmaydi, ularning hajmi bugungi kunda minimaldir³³.

Rossiya iqtisodiyotiga investitsiyalarni jalb qilish. Rossiya tashqi siyosiy faoliyati 2014-yildan hozirgi davrgacha olib borayotgan siyosati natijasida mamlakatga investitsiyalarning kirib kelishi minimum darajagacha qisqardi. Ayni paytda, dunyo bozorida mustaqil iqtisodiy figuraga allaqachon aylanib bo‘lgan Xitoy o‘z manfaatlari nuqtai nazaridan Rossiyani investitsiyalar kiritish uchun juda qulay poligon deb biladi. Biz to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar haqida gapirganda, ayniqsa, nazoratni o‘z qo‘liga oladigan aksiyalarning ma’lum qismini tushunamiz. Bu holda, qabul qiluvchining mamlakat yoki alohida biznes fondlari har qanday manbadan xursand bo'lishi kerak. Agar Rossiyada Xitoyning investitsiyalari tahlilini ko‘rib chiqsak, uning dinamikasi ijobiydir. Xitoy 2006-yilda 470, 2012-yilda 660 va 2016-yilda 4080 million AQSh dollari miqdoridagi to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalari Rossiya milliy iqtisodiyotiga kiritgan. Investitsiyalar yo‘naltirilgan sohlarga nazar tashlaydigan bo‘lsak, mineral resurslarni qidirish va qayta ishlash, konlarini o'zlashtirishni rivojlantirish, yog'och sanoati, muqobil energetika, kommunikatsiya va qurilish, savdo va xizmat ko'rsatish kabilar ular qatoriga kiritiladi³⁴.

Rossiyadagi investitsion loyihalar. Rossiya va Xitoyning eng yirik sarmoyaviy hamkorliklari quyidagilar: "Yamal LNG" loyihasi bo‘yicha Rossiya va Xitoy o'rtasidagi investitsiyaviy hamkorlik; Xitoy Rossiyaning neft-gaz korporatsiyasi “Novotek”dan 20 foiz aksiyani sotib oldi. Ichki ma'lumotlarga qaraganda, ularning qiymati 800 million AQSh dollarini tashkil etadi; Xitoy investitsiya korporatsiyasi tomonidan “Uralkali”ning aksiyalarini sotib olish. O‘shanda 2 milliard AQSh dollarilik aksiyalarning 12,5 foizi sotib olingan. Bu xitoylik ishbilarmonlarga o'z fermerlariga kaliy o'g'itlarini uzluksiz yetkazib berishga imkon berdi; "Sharqiy Sibir metalllari" ga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar. Kontsernning qiymati 750 million AQSh dollarini tashkil etadi. Buryatiya hududida rangli metallarni qidirish va qazib olish bilan shug'ullanadi; Xitoyning qurilish banki tomonidan VTB aksiyalari sotib olinadi. Uning miqdori 2% bo'lib, bu 100 million AQSh dollarini tashkil etadi; Xitoy investitsiya korporatsiyasi tomonidan Moskva fond birjasining aksiyalarini sotib olish. Ushbu aksiyalarning 5,4 foizi sotib olingan bo'lib, ular uchun Xitoy shtati subyektlari 100 mln AQSh dollari ajratgan. Bundan tashqari, 2009-yildan buyon Xitoyning to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalari ishtirokida ikki davlat o'rtasida yana boshqa 22 ta loyihani amalga oshirish ko‘zlangan.

Qozog‘iston va Rossiya investitsion hamkorligi. Qozog‘iston va Rossiya iqtisodiyotlari ham bir-biriga chambarchas bog‘liq hisoblanadi. Bir necha ming yillik qo‘shnichilik aloqalari ushbu mamlakatlarni tinch-totuv yashashga undab kelmoqda. Umumiy hudud jihatidan ushbu ikki mamlakat dunyoda eng yirik 10 ta davlatlardan hisoblanishadi. YaIM nuqtai nazaridan ham ular ulkan salohiyatga ega. Shanxay hamkorlik tashkiloti tashkil topgandan beri ushbu tashkilot doirasida ko’p tomonlama hamkorlik aloqalarini rivojlantirib kelishmoqda. Jumladan, investitsiya sohasi shulardan biridir.

Quyidagi rasmga nazar soladigan bo‘lsak, Qozog‘istonda investitsiyalar qabul qilib olish tendensiyasi barqaror kechayotganligiga guvoh bo‘lishimiz mumkin. Rossiya Federatsiyasi tomonidan Qozog‘iston Respublikasiga kiritilgan investitsiyalar hajmi bir necha barobar ortgan.