«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

inversion tomlarni 
taklif etadi. 
   Inversion (lotincha 
inversion 
– to`nkarish) tom deb konstruktsiyasi an`anaviy konstruktsiyaga 
nisbatan  «to`nkarilgan»,  ya`ni  gidroizolyatsiya  qatlami  isitgich  qatlami  tagida  bevosita  tom 
asosining ustida joylashgan tom (krovlya)ga aytiladi.  
    «PENOPLEKS» 
issiqlik  izolyatsiyalovchi  plitalar  namlikni  o`ziga  olmaganligi, 
shishmaganligi,  cho`kmaganligi,  hamda  yuqori  darajadagi  mexanik  mustahkam  bo`lganligi, 
kimyoviy  jihatdan  bardoshli  bo`lib,  chirishga  moyil  emasligi  tufayli,  ular  yuqorida  joylashishi 
bilan, gidroizolyatsiyani tashqi ta`sirlardan ham himoya qiladi. Natijada gidroizolyatsiya qatlami 
jiddiy harorat o`zgarishlari, ta`sirlariga duch kelmaydi, chunki qishda va yozda musbat haroratlar 
zonasida  joylashadi;  bevosita  mexanik  ta`sirlar  va  ultrabinafsha  nurlanishdan  ishonchli 
himoyalangan
64
.. 
Shag`al (graviy) qatlami bo`lgan inversion tomni o‟rnatish 
   Bu  holda  gidroizolyatsiya  “gilami”  yengil  beton  yoki  sement-qum  aralashmasidan 
tayyorlangan qiyalik tagidagi qatlamga yotqiziladi.    
    Gidroizolyatsiya ustidan bir-biriga zich qilib  «PENOPLEKS» issiqlik izolyatsiyalash plitalari 
joylashtiriladi. Pog`ona qirrali maxsus plita konstruktsiyasini qo`llash «sovuqlik ko`prikchalari» 
yuzaga  kelish  imkoniyatini  «chorak  darajaga»  istisno  etadi.  Plitalar  ustidan  geoto`qimadan 
tayyorlangan  filtrlovchi  qatlam  joylashtiriladi.  Geoto`qima  ustiga  esa  shag`al  (graviy)  (25-32 
mm li fraktsiyalar) yotqizilib, u qo`shimcha yuk qatlami vazifasini bajaradi. 
                                                 
64 Andrea Deplazes BUILDING CONSTRUCTION ADHESIVES, Birkhauser Constructing architecture materials 
processes structures / Bauhauz, Berlin, 2013 (216-217  bet) 
 

---

139 
 
 
8-rasm. Inversion tom yopmalari. 
1 – shag`al (graviy)dan iborat qo`shimcha qatlam; 2 – geoto`qimadan tayyorlangan filtrlovchi 
qatlam; 3 – «PENOPLEKS» issiqlik izolyatsiyalash plitalari; 4 – rulonli gidroizolyatsiya;  5 – 
yengil beton yoki sement-qum aralashmasidan tayyorlangan nishab hosil qiluvchi qatlam; 6 – 
qoplovchi temirbeton plita 
 
Ko`kalamzorlashtirilgan inversion tom konstruksiyasi 
Bunday tomlar jazirama iqlim hududlarida pog`onali yuqori qismi ochiq yozgi xonalariga 
(ayvon, terrasa) ega bo`lgan binolar qurilishida maqsadga muvofiq. 
    Bu  holda  issiqlik  izolyatsiyalovchi  qoplama  ustidan  navbatma-navbat  geoto`qimadan 
tayyorlangan  filtrlovchi  qatlam,  shag`al  yoki  ko`pirtirilgan  perlitdan  ishlangan  drenajlovchi 
qatlam, geoto`qimadan ildizga qarshi qatlam hamda tuproq substrati qatlami yotqiziladi. Bu kabi 
tomga faqat buning uchun maxsus mo`ljallangan o`simliklarni ekish mumkin. 
 
9-rasm. Ustki qatlami ko`kalamzorlashtirilgan inversion tom yopmasi 
1 – o`simlik qatlami; 2 – ildizga qarshi qatlam; 3 – drenaj qatlami; 4 – filtrlovchi qatlam; 5 – 
«PENOPLEKS»issiqlik izolyatsiyalash plitalari;  6 – gidroizolyatsiya qatlami; 7 – nishablik hosil 
qiluvchi sement-qumli qatlam; 8 – temir beton qoplama plitasi 

---

140 
 
Nishabli  tomlar  yopmasining  materiali  metall,  mineral  va  yumshoq  o„rama  (rulon)  materiallar 
bo„lishi mumkin. 
 
Ruxlangan yoki ruxlanmagan metallardan iborat yopmalar ancha yengil bo„lib, kichik 
nishobli  tomlarda  ishlatiladi.  Bunday  tomlarning  nishabi  16-22
0
  ga  teng  bo„ladi.  Po„lat 
yopmalarga  bir-biridan  225  mm  masofada  joylashgan,  kesimi  50x50  bo„lgan  bruslardan  yoki 
taxtalardan tuzilgan, starapillarga qoqilgan obreshyotkalar asos bo„lib xizmat qiladi. Bo„g„otning 
chiqqan qismi qalinligi 50 mm bo„lgan yaxlit taxta obreshyotkalardan qilinadi. Po„lat yopmalar 
uzoqqa chidaydi, ular 18 yildan 30 yilgacha xizmat qilishi mumkin. 
 
Mineral materiallardan tayyorlangan yopmalar tekis yoki to„lqinsimon asbest-sement 
listlar  yoki  cherepitsalardan  iborat  bo„ladi.  Bunday  tom  yopmasi  materiallari  ostidan 
qo„yiladigan obreshyotkalar kalta brus yoki taxta to„shamalardan iborat, tomlar nishabi esa 25
0
 
dan 45
0
 gacha bo„ladi. 
 
Sherepitsali  tomlarning  og„irligi  esa  60-70  kgm
3
  bo„ladi.  Bunday  tomlar  uzoq  vaqt 
ishlatilishi,  olovga  bardoshligi,  tashqi  ko„rinishining  ko„rkamligi  hamda  arzonligi  bilan  ajralib 
turadi
65
. 
 
Yumshoq rulon materiallardan qilingan tom yopmalari qalinligi 19-25 mm bo„lgan yaxlit 
(tekis)  taxta  to„shama  ustidan  yotqiziladi.  Bunda  yog„och  asos  ikki  qavat  bo„lib,  usti  yaxlit 
himoya  qatlam  chirishiga  qarshi  ishlov  berilgan,  qalinligi  16-19  mm  va  kengligi  50-70  mm 
bo„lgan brusoklardan iborat bo„ladi. Bunday qatlam ishchi qatlamga nisbatan 45
0
 burchak xosil 
qilib  qoqiladi.  Bunday  konstruksiyalarda  to„shama  tob  tashlab  ketmaydi  va  rulon  materialni 
yirtilishdan saqlaydi. 
Nishabli tom yopmasining materiali  sifatida metall, mineral va  yumshoq o‟rama materiallar 
ishlatilishi mumkin (1-rasm). Ruh bilan qoplangan yoki qoplanmagan metalldan iborat yopmalar 
ancha yengil bo‟lib, kichik nishabli (16-22
0
) tomlarda qo‟llaniladi.