«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

62 Andrea Deplazes BUILDING CONSTRUCTION ADHESIVES, Birkhauser Constructing architecture materials 
processes structures / Bauhauz, Berlin, 2013 (215-219  bet) 
 

---

136 
 
chiqiladi. Ayrim xollarda issiqlik izolatsiyasi qatlamining o„rnini bosuvchi va bir yo„la yopmani 
ko„taruvchi  konstruksiya  vazifasini  bajaruvchi  g„ovak  beton  yoki  yengil  beton  (ko„pik  beton, 
keramzit beton va boshqa)lardan iborat yopma konstruksiyasi ishlatiladi.  
 
Shamollatiladigan tomlar shamollatilmaydigan tomlardan issiqlik izolatsiyasi qatlami 
ustida qoldirilgan ochiq  joy (tirqish) hamda tekislovchi qatlam  o„rniga  yupqa temir-beton  plita 
yoki  panel  qo„yilishi  bilan  farq  qiladi.  Qoldirilgan  ochiq  joy  issiqlik  izolatsiyasi  qatlamidagi 
ortiqcha  namlikni  chiqarib  yuborishga  va  uning  izolatsiya  xususiyatlarini  yaxshilashga 
mo„ljallangan bo„ladi. 
 
Birlashgan  tomlarni  turini  tanlashda  maxalliy  iqlim  sharoiti  va  binoning  ichki 
temperatura-namlik  rejimi  xolati  e‟tiborga  olinadi:  masalan,  shamollatiladigan  tomlarni  xar 
qanday  iqlim  sharoitli  rayonlarda  qurish  mumkin.  Shamollatilmaydigan  tomlar  esa,  qishki 
o„rtacha sovuqligi – 30
0
 dan kam bo„lmagan rayonlarda quriladi. 
 
Quruq  yoki  temperatura-namlik  rejimi  normal  bo„lgan  xonalar  ustidan  tosh 
shamollatilmaydigan bo„lishi mumkin
63
. 
 
Atmosfera  suvlarini  oqizib  yuborish  uchun  bunday  tomlar  nishabi  20dan  8
0
  gacha 
olinadi,  ayrim  xollarda  esa  tekis  tomlar  ham  ishlatiladi.  Tomlarning  nishabi  asosan  3,  4  va  5 
qavatli ruberoidlar bilan yopiladi. Masalan, nishabi 5-8
0
 bo„lgan tomlarda 3 qavat, 2-5
0
 tomlarda 
– 4 qavat va 1,5-2
0 
tomlarda 5 qavat ruberoid to„shaladi. 
 
Bunday  tomlar  tashqi  tarnovli,  ichki  tarnovli  yoki  tarnovsiz  bo„lishi  mumkin. 
Tarnovsiz  tomli  bino  balandligi  besh  qavatdan  yuqori  bo„lmasligi  va  shu  bilan  birga  binoda 
balkonlar bo„lmasligi kerak. Baland binolarda devorlarning yog„in-sochin suvlaridan qo„llanishi 
natijasida  mustaxkamligi  kamayadi.  Bundan  tashqari  atmosfera  suvlarining  muzlashi  natijasida 
hamda  erigan  qorlardan  bo„g„otlarda  xosil  bo„lgan  sumalaklar  og„irligidan  bo„g„ot  ustki 
qismidagi  ruberoid  qog„ozlar  yirtiladi.  Bunday  hollar  bo„lmasligi  uchun  nisbatan  ancha 
qulayliklarga  ega  bo„lgan  konstruktiv  yechim,  ya‟ni  atmosfera  suvlarini  bino  ichkarisidagi 
tarnovdan  oqizib  yuborish  usuli  qo„llaniladi.  Bunda  xona  issiqligi  hisobiga  tarnovlarda  suvlar 
muzlashining oldi olinadi. 
                                                 
3  Маклакова Т.Г., Нанасова С.М., Шарапенко В.Г., Балакина А.Е. Архитектура/Учебник – М.: Изд-во АСВ, 
2004 (388-397 bet) 

---

137 
 
 
6-rasm.  Qo`shaloq  temir-beton  qovurg`ali  plitalardan  iborat  shamollatiladigan 
birlashgan tom: 
 
1  –  qovurg`ali  shift  plitasi;  2  –  keramzit  –  beton  plita;  3  –  lotok;  4  –  yig`ma 
ventilatsiya kanali; 5 – issiqlik izolatsiyasi; 6 – qovurg`ali yopma osti plitasi; 7 – parapet plitasi; 
 
8  –  parapet;  9  –  qo`shimcha  devor  oldi  issiqlik  izolatsiyasi;  10  –  bug`dan  izolatsiya 
qatlami. 
 
Suv  yig„iladigan joylardagi  tarnov voronkalarini shunday joylashtirish kerakki,  unda 
suv yo„li uzunligi 24 m dan va bitta voronkaga to„g„ri keladigan (agar truba diametri 100 mm 
bo„lsa)  yuza  80  m2  dan  ko„p  bo„lmasligi  kerak.  Bitta  tomda  kamida  ikkita  voronka  bo„lishi 
lozim. 
 
 
Temir-beton  qovurg„ali  plitalarni  ikki  qavat  qilib  qo„yib,  orasiga  issiqlik 
izolatsiyasi  materiali  joylashtirilib  hosil  qilingan  shamolatiladigan  chordoqsiz  tomlar  industrial 
tomlar hisoblanadi. Bunday tomlarda tepa va ostki qismiga joylashtirilgan temir-beton qovurg„ali 
plitalar  o„zaro  ponasimon  ko„rinishiga  ega  bo„lgan  yengil  beton  plita  yordamida  ushlatib 
qo„yiladi (6-rasm). 
 
Birlashgan  tom  yopmalarini  o`rnatishda  tomning  “konyok”  qismiga  ustki  tutashgan 
joyiga va deformatsiya choklari ustining sifatli yopilishiga kattayetibor berish kerak (7-rasm). 
 
Birlashgan tomlar turini tanlashda ularning texnik-iqtisodiy tomonlari bilan birga bino 
quriladigan rayonning tabiiy iqlim sharoitlari to`g`ri kelishi hamyetiborga olinadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

138 
 
7-rasm. Deformatsiya choklari ustini yopish: 
1  –  yopma  plitasi;  2  –  bug`dan  izolatsiya  qatlami;  3  –  issiqlik  izolatsiyasi;  4  –  sement 
qorishmasidan qilingan tekislovchi qatlam;  5 – ruxlangan tunuka fartuk;  6 
– 
ruxlangan 
tunukadan ishlangan  yuqori  kompensator;  7  – ikki qatlam  ruberoid;  8  –  chirishga qarshi ishlov 
berilgan  kesimi  120x55mm  li  taxta;  9  –  kesimi  120x120x60  mm  li  chirishga  qarshi  ishlov 
berilgan probka har 600 mm da; 10 – g`ishtin devor; 11 – ostki kompensator; 12 – mineral paxta; 
13 – ichki ko`ndalang devor. 
Energiya tejash jihatidan samarali tomlarning zamonaviy konstruktiv yechimlari 
Zamonaviy  energiya  saqlash  jihatidan  samarali  tom  konstruksiyasi  sifatida 
«PENOPLEKS» birlashmasi