O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Dehqonlar va ular xo'ialiaidaai havot.
Sarkorlar 
o'zlariga sug'orish 
tarmoqlarining yuqori qismidan, ayniqsa.to'g'on boshi atrofidan yerajratib 
oladilar. Bu orqali yo'l bilan suv taqsimotini nazorat qilish, qishloq aholisi 
u stida n o 'zta ’sirini o'tkazish imkoniyatiga egabo'ladi. Shu tariqa ularo'z 
ta’sir doiralarini kengaytlrib, bora-bora ziroatkor aholi ustidan hukmronlik 
qila boshlaydi. O'sha zamonlarda ular 
dehqonlar 
deb atalgan. Dehqonlar 
shaharlarda hashamatll qasrlar va saroylar, savdo va hunarmandchilik 
do'kon-u rastalaridan iborat kattagina xo'jalikka ega edilar. Qishloqlarda 
ekinzorlari, ko'shk va istehkomli qo'rg'oniari, objuvoz-u moyjuvoz va

---

31
tegirmonlari bo'lardi. Qui va cho'rilardan iborat xizmatkorlari ularnlng 
xo'jaligida mehnat qllgan. H arbirdehqonning 
3 0 - 4 0 , 5 0 - 1 0 0 , 
ba’zan 
undan ortiq chokarlarl bo'lgan. 
Chokarlar 
baquvvat, abjir va o'z xo'ja- 
yiniga sadoqatli ylgitlardan tanlab ollngan. Ayrim manbalarda o'sha davr 
jdumi bo'yicha, xojasi vafot etganda, chokarlar u bilan birga tiriklayin 
ko'milishi lozimligi qayd etilgan. Chokarlar dushmanlarga qarshi harbiy 
yurishlarda.ziroatkor ahollga hukm o'tkazishda qo'l kelgan.
Oishloa iamoalarinina tabaoalanishi.
Yer egaligi munosabatlari- 
ning tarkib topishi bilan ijtimoiy hayotda keskln o'zgarishlar yuz berdi. 
Patriarxal qishloq jamoalari tabaqalanib, yerli mulkdor dehqon va unga 
qaram bo'lgan yersiz hamda erksiz 
kadivarlarga 
ajralib bordi. Qishloq 
jamoalari yerlarida yashab, yer va suvdan iborat umumiy mulkka ega 
erkin ziroatchilar tabaqasi 
kashovarzlar 
deb atalardi. Ulardan ma’lum 
birqismijamoa yerlaridan ayrilib, kadivarlarga aylanib boradi. Ayrim deh- 
qonlar vohalarlda dehqonchilik kuchayib, o‘z viloyatlarida hatto mustaqil 
hokim bo'llb oladilar.