O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi

Inson bilim va ko’nikmalarini progressi

10 ming yillar davomida insoniyat avloddan-avlodga atrof-muhit to’g’risidagi bilimlarni orttirdi, tabiat kuchlari va hodisalaridan foydalanish ko’nikmalarini to’pladi. Yovvoyi hayvon, qushlar, baliqlarni hatti-xarakatini bilish, ularni ozuqa – yemish qilish uchun ovlashi kerak edi. O’simliklarning teriladigan mevalarini foydali xossalarini bilish zarur edi. Toshdan, yog’och, suyaklardan qurollar tayyorlash, oddiy uy-joy qurilishi, ovqat tayyorlash, olov yoqish va uni yo’nib turish texnologiyasini bilish kerak edi. Lekin insonning bilim va ko’nikmalarida haqiqiy yorib o’tish neolit inqilobi davrida boshlandi. Odamlar kerakli ekin va boshqa foydali o’simliklarni tanlab olishni, yerga ishlov berish, ekish, hosilni yig’ish, uni qayta ishlashni o’rgandilar, ular ekish uchun kerakli vaqtni bilib oldilar. Yerni qazish uchun tayoq, motiga, so’qa, plug yasadilar, sug’orish tizimini kashf etdilar. Zaruriy xomashyo xossalarini, ularni qayta ishlash va foydalanish texnologiyasini bilmasdan turib hunar va qurilish bilan shug’ullanish mumkin emas edi.

Jez va temir davrida jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy differensiatsiyasi, mulkchilikning turli shakllarini, mol ayirboshlash, pul, sinflar, ijtimoiy qatlamlar, davlatlar, huquqiy normalar, xalqaro savdoning rivojlanishi – bularning barchasi dunyoqarashni ancha kengaytirdi va ilgari bo’lmagan faoliyat turlarida yangi sohalarda bilimlar va kasb ko’nikmalarini talab qildi.
Jamiyatni yashashi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan va jadal o’sib borayotgan bilim va ko’nikmalar, individning, insonning (shuningdek, hayot muddati nisbatan qisqa edi) cheklangan imkoniyatlari va qobiliyatlari o’rtasidagi qarama-qarshilik mehnat taqsimotini chuqurlashuvi asosida yechilishi mumkin edi. Har bir faoliyat turida o’nlab kasblar shakllandi va ularning har birida yuqori darajada kasbiy mahorat va san’atga erishildi. Bilim va ko’nikmalarni uyushgan holda uzatadigan ixtisoslashgan ta’lim tizimi paydo bo’ldi. Jez davri ishchisi, shuningdek antik sivilizatsiya ishchisi neolit sivilizatsiyasi ishchisiga qaraganda ancha ko’p hajmda turli xil bilim va ko’nikmalarga ega edi. Mehnat unumdorligi ko’p marta o’sdi.Yangi yerlarni o’zlashtirish, harbiy yurishlar, jahon imperiyalarini yuzaga kelishi turli xalqlar o’rtasidagi ayirboshlashni jadal o’sishi to’plangan bilim va ko’nikmalarni chekka huqudlarga tez tarqalishiga olib keldi.
Bu bepoyon hududlarda intellektual va hunar kasb progressini jadallashuviga yordam berdi.