O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

-y (-a) qo`shimchali ravishdoshlar murakkab fe`llar tarkibida etakchi bo`lib keladi: o`qiy, boshladi, ayta oldi kabi.
Kelasi zamon ravishdoshlari ish- harakatning nutq so`zlanib turgan paytdan keyin bajarilishini bildirib, fe`l negizi -gani (-kani, -qani) -guncha, (-kuncha, -quncha) qo`shimchalarini qo`shish bilan hosil bo`ladi.
- gani, (-kani, -qani) qo`shimchalari bilan yasalgan ravishdosh ish -harakatining bajarilish maqsadini bildiradi. Boburdan xafa bo`lib, Eson Davlat begimga shikoyat qilgani ketdi. (P.Q.) -guncha (-kuncha, -quncha) qo`shimchali ravishdosh ish- harakatning davomiyligini bildiradi: U to hovlidan uzoqlashib ketmaguncha hassasining “duk -duki” eshitilib turdi (O`. U.) Bu ravishdoshlarning ham bo`lishsiz shakli -ma qo`shimchasini qo`shish bilan hosil bo`ladi: bormagani, bormaguncha.
Harakat nomi. Harakat nomi harakat va holatning nomini bildirib, gapda otga xos vazifalarni bajaradi. Harakat nomi bir tomondan fe`lga, ikkinchi tomondan otga xos belgilarga ega. Ular fe`llar singari harakatni bildiradi, o`timli- o`timsiz bo`ladi, nisbat kategoriyasiga va boshqa so`zlarni boshqarish xususiyatiga ega. Axir bugun odamlar cho`lga ketishadi (S.A.) gapidagi ketishadi so`zi harakatni ifoda etadi, birgalik

nisbati, cho`l so`zini boshqargan.Harakat nomi otlar singari kelishik va egalik qo`shimchalarini olib qo`llaniladi.

Gapda ot kabi ega, to`ldiruvchi, aniqlovchi vazifalarida keladi: Keyin Hirotga Amir Alisherning huzuriga borganda bu yozuvlari juda kerak bo`ladiganga o`xshardi (P.Q.) U yozuvga berilib ketib , ko`shk oldigacha chopib kelgan otning dupurini eshitmadi.(P.Q.) Harakat nomi quyidagicha hosil bo`ladi.
1. Fe`l negiziga -sh, (-ish) qo`shimnchasini qo`shish bilan: o`qish, chopish, kulish, gaplashish kabi. -sh (-ish) shaklidagi harakat nomi ko`p qo`llanilishi bilan harakterlanib, ko`proq otga yaqinligi bilan ajralib turadi.
2. Fe`l negiziga - v (-uv) qo`shimchasini qo`shish bilan: o`quv, boruv, keluv. Bu shakl kam qo`llanilishi bilan xarakterlanadi. Keyin ular o`rtasida qandaydir tortishuv boshlanadi.(S.A.)
3. Fe`l negiziga -moq qo`shimchasini qo`shish bilan: -moq qo`shimchasi bilan yasalgan harakat nomi ko`proq fe`lga yaqin bo`lib, u fe`lning noaniq shakli ham hisoblanadi: bormoq, kelmoq, o`qimoq, aytmoq kabi. Harakat nomining egalik va kelishik qo`shimchalarini olib qollanilishi o`ziga xosdir. Ular egalik qo`shimchasini olganda harakatning bajaruvchisini bildiradi: borishim kerak, borishing kerak kabi. Kelishik qo`shimchalarini olganda esa harakatning bajarilishi usuli, jarayonini bildiradi: borishning, kelishning
FE`LLARDA MODAL SHAKLLAR

Fe`ldan anglashilgan ish - harakatning borliqqa munosabatini ifodalaydigan shakllar fe`lning modal shakllaridir. Fe`lning modal shakllari maxsus shakl yasovchi qo`shimchalar, belgining kuchli yoki kuchsizlik shakllari natijasida vujudga keladi. Quyidagi qo`shimchalar fe`lning modal shakllarini hosil qiladi.

1. -la qo`shimchasi fe`l negiziga qo`shilib , harakatning takrorlanish ma`nosini ifodalovchi modal shakl hosil qiladi: quv-quvla, ishqa-ishqala, sava-savala.
2. -gila (-g`ila, -kula, -qila) qo`shimchasi negizga qo`shilib harakatning kuchliligini, davomiyligini bildiradi: ez-ezg`ila, turt -turtqila, cho`z- cho`zg`ila, tort- tortqila.
3. -nqira (-inqira) -msira (-imsira) fe`l negizlariga qo`shilib harakatning kuchsizligini bildiradi: to`xtanqira, chopinqira, yig`lamsira, kulimsira kabi.

FE`LLARDA SHAXS - SON

Fe`l shakllarida harakatning bajaruvchisi -grammatik shaxs ma`nosi o`z ifodasini topgan bo`ladi. Grammatik shaxs so`zlovchi, tinglovchi va o`zgadir. So`zlovchi va tinglovchi suhbatga bevosita ishtirok etuvchi, o`zga esa suhbatga ishtirok etmaydi. Grammatik shaxs, grammatik son bilan (birlik va ko`plik ) birgalikda ifodalanadi.

Grammatik shaxs va son maxsus qo`shimchalar orqali ifodalanadi. Ayni bir qo`shimcha ham shaxsni ham sonni bildiradi. Masalan, man qo`shimchasi birinchi shaxsni ham , birlikni ham bildiradi: boraman kabi. Shuning uchun bundayn qo`shimchalar shaxs -son qo`shimchalari deyiladi. Fe`llarning shaxs -son qo`shimchalarining olib kelishi tuslanish deyiladi. Shunga ko`ra shaxs-son qo`shimchalari tuslovchi qo`shimchalardir.
Fe`llarning birinchi va ikkinchi birlik shaxs shakli faqat kishilarga nisbatan, uchunchi shaxs esa kishilarga va boshqa jonli va jonsiz predmetlarga nisbatan ham ishlatiladi.
O`zbek tilida tuslanishning quyidagi uch guruhi mavjud. 1 guruh tuslanish
birlik ko`plik
I -m -k
II -ng -ngiz
III - -(lar)
Bu tuslovchilar di va sa shakllari bilan tugagan sof fe`llarga qo`shiladi: bordim, bording, bordi, bordik, bordingiz, bordilar, borsam, borsang, borsa, borsak, borsangiz, borsalar kabi .

2- guruh tuslanish
birlik ko`plik
I -man -mis
II -san -siz
III - -lar
Bu qo`shimchalar ravishdosh, sifatdosh shakllariga qo`shiladi: boribman, borganman, kabi