O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

RAVISH

67 s. RAVISHNING MA`NOSI VA GRAMMATIK BELGILARI

Fe`ldan anglashilgan harakat va holatning belgisini o`rnini, paytini, sifatdan anglashilgan belgining belgisini bildiradigan so`zlar ravish deyiladi. Ravishlar ifoda xususiyatiga ko`ra sifatga yaqin, biroq sifat predmetning belgisini ravish esa harakat yoki belgining belgisini ifodalaydi. Shuning ucun sifatlar otga, ravish esa fe`lga sifatga, ravishga ba ba`zan otga ham bog`lanib keladi. masalan, sekin yurmoq, tez gapirmoq , tez kunlarda, ko`p so`z kabi.

Ravishlar morfologik jihatdan o`zgarmaydi, ya`ni turlanish va tuslanish xususiyatiga ega emas. Ravishlar ham sifatlar singari belgini darajalab ko`rsata oladi. Rabishlarda belgining kamligi -roq qo`shimcha orqali hosil bo`ladi: ozroq, sekinroq, kamroq kabi.
- roq qo`shimchasi ba`zan belgini kuchaytirib ham ifodalaydi: tezroq, ko`proq, mo`lroq, ertaroq kabi.
Belgining kuchliligi ravishlarda eng, juda, g`oyat, nihoyat, nihoyatda, so`zlarini ravishdan oldin keltirish bilan hosil bo`ladi: juda erta, nihoyatda tez, g`oyat do`stona kabi.

RAVISHLARNING MA`NO TURLARI

Ravishlar ma`no va grammatik jihatdan quyidagi turlarga bo`linadi: holat (tarz) ravishlari, miqdor-daraja ravishlari , payt ravishlari, o`rin ravishlari, sabab ravishlari, maqsad ravishlari.

Holat ravishlari ish-harakatning qay holatda qay, tarzda bajarilishini ifodalab, qanday? qay holatda? qay tarzda? so`roqlariga jabhob bo`ladi.
Quyidagilar holat ravishlaridir: asta , sekin, tez, yayov, birdan, jim, to`satdan, qo`qqisdan, tasodifan, mardona, do`stona, birma -bir, yuzma- yuz, elkama- elka, yonma-yon, mardlarcha, yangicha, muzday, qushday va boshqalar. Holat ravishlari gapda asosan ravish holi vazifasida keladi. Po`lat qoplangan zalvorli eshik asta-g`ichirlab ochldi- yu, qorong`i bo`shliq ko`rindi. (O. Yo.) Otga bog`lanib aniqlovchi vazifasida keladi. Masalan, Ali Qushchi qo`llarini ko`ksiga qovushtirganicha muzday devorga suyanib turardi. (O. Yo.), kesim vazifasida keladi: Osmon boyagina feruza shishadek tip-tiniq edi.(O`. U.)
Miqdor -daraja ravishlari ish- harakat yoki belgining miqdorini bildirib, qancha? qanday? so`roqlariga javob bo`ladi. Shunga ko`ra bu ravishlar miqdor ravishlari va daraja ravishlari kabi turlarga bo`linadi.

Miqdor ravishlarini predmetning noaniq miqdorini bildiradi: oz, ko`p, ancha, sal, bir oz, bir muncha, mo`l, kam, xiyla va boshqalar. Daraja ravishlari harakat va belgining ma`nosini kuchaytiradi: juda, g`oyat, nihoyat, nihoyatda, behihoyat kabi.Miqdor -daraja ravishlari gapda asosan ravish holi: Xo`jayin gapimni birov eshitib qolmasin, deganday qaddini sal egib pastroq ovozda qolmasin, dedi. (T.Mal.) aniqlovchi: -Ma`zur ko`rsangiz-dedi u shoshib - Ko`p mushkul yumush bu. (O`.Yo.) va kesim vazifalarida keladi: Ikkitagina mashinaning boshqa ishlari ko`p. (S.A.)

Payt ravishlari ish- harakatning bajarilish paytini bildirib. qachon? qachndan beri? so`roqlariga javob bo`ladi: kecha, bugun, erta, indin, sahar, tushda, kechqurun, peshinda, bultur, bu yil, o`tgan yil, bugun-erta, oldin, hozir, keyin va boshqalar.Payt ravishlari gapda payt holi: Arovalar ham ertalab idora oldida bo`ladi. Keta diganlar hozir dalada. (S.A.) vazifasida keladi.
O`rin ravishlari ish-harakatning bajarilish o`rnini bildirib, qaerga? qaerda? qaerdan? so`roqlariga javob bo`ladi: unda, bunda, u erda, bu erda, nari beri, quyida, yuqorida, chapda, o`ngda va boshqalar.
O`rin ravishlari gapda o`rin holi vazifasida keladi. -Barakallo, mavlono! qani yuqori o`t. (O.Yo.) Ikki soatdan beri shu erdaman. (T.Mal.)
Sabab ravishlari ish-harakatning bajarilish sababini bildirib, nima uchun? nima sababdan? savollariga javob bo`ladi: chorasiz, noiloj, chorasizlikdan, ilojsizlikdan, noilojlikdan va boshqalar.
Sabab ravishlari sabab hali vazifasida keladi. Ikromjon noiloj chodirdan chiqib mashina oldiga keldi. (S.A.)
Maqsad ravishlari ish- harakatning bajarilish maqsadini bildirib, qanday? qay maqsadda? so`roqlariga javob bo`ladi: ataylab, qastdan, jo`rttaga. Maqsad ravishlari maqsad holi vazifasida keladi: Zebixon o`rnidan turdi -da, etaklarini qoqib , uni masxara qilayotgandek jo`rttaga ming turlanib ko`chaning o`rtasidan jo`nab qoldi. (S.A.)