O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

74 s . TAQLIDIY SO`ZLAR HAQIDA MA`LUMOT

Shaxs, predmet va jonivorlarning tovushlariga, harakat va holatning ko`rinishlariga taqlid bildiruvchi so`zlar taqlidiy so`zlar deyiladi. Taqlidiy so`zlar fikrni obrazli, ta`sirchan ifodalash uchun xizmat qiladi. Taqlidiy so`zlar ma`no xususiyatlariga ko`ra ikki xil: Tovushga taqlid bildiradigan so`zlar , shu`la-harakatga taqlid bildiradigan so`zlar.

Tovushga taqlid bildiradigan so`zlar: qars-qurs, gumbur-gumbur, tap -tup, tapur-tupur, gurs-gurs, piqir-piqir, pix-pix kabi. Tovushga taqlid bildiruvchi so`zlar quyidagicha tovushlarga taqlidlarni ifodalaydi.
1. Insonga xos bo`lgan tovushga taqlid bildiradi: piq-piq, qiqir-qiqir, inga-inga kabi.2. Hayvonlarga va parrandalar tovushiga taqlidni bildiradi: miyov-jmiyov, ku-ku, g`ur-g`ur kabi. 3. Narsa va predmetlarning harakati natijasida hosil bo`ladigan tovushga taqlidni bildiradi: pish-pish, qars-qurs, tars-turs, sharaq-shuriq, gusur- gusur kabi. Shu`la -harakatga taqlid bildiruvchi so`zlar ma`no jihatidan quyidagicha.1. Shu`la-harakatning ko`rinishiga taqlid bildiruvchi so`zlar: lip- lip, yalt-yult. U trambay derazasidan lip-lip o`tayotgan past -baland hovlilarga tikilganicha indamay ketaverdi. (O`.U.) Bittasini qo`liga olib aylantirgan edi, derazadan tushayotgan kichik shafaqda yalt- yult nur socha boshladi.(O`.U.)2. Predmetning ko`rinishi, paydo bo`lishiga taqlid bildiruvchi so`zlar: milt-milt, lapang-lapang, mo`lt-mo`lt. Unga qarab turgan onaning yurak- bag`ri ezilib, ko`zlaridan mo`lt-mo`lt yosh dumaladi. (S.A.)3. Kishi yoki predmetning holatiga taqlid bildiruvchi so`zlar: lang, dong, hang - mang, pish- pish.
Dildor taxmondan ko`rpa olib uctiga yopib qo`ydi. O`zi oyoq tomondan pish-pish uxlashiga qarab o`tirardi.(S.A.)4. Narsaning ko`pligiga taqlid qilinuvchi so`zlar: g`uj- g`uj. G`uj-g`uj bo`lib kelayotganiga qaraganda yoyilib yurgan qo`ylar emas.(P.Q.) Taqlidiy so`zlar yakka holda: shaq, qars, gurs, gup, lip, yalt kabi hamda takrorlangan holda ham qo`llaniladi. Taqlidiy so`lar takrorlangan holda qo`llanilsa so`zlarning ikkinchi qismi fonetik jihatdan o`zgarishi mumkin: qars-qurs, hang- mang, paq-puq, g`arch-g`urch.Taqlidiy so`zlar sintaktik vazifa bajarish jihatidan mustaqil so`zlarga yaqin. Chunki taqlidiy so`zlar gapda barcha gap bo`lagi bazifalarida keladi. Taqkudiy so`zlar otlashganda ega, to`ldiruvchi, o`z holida aniqlovchi, hol , kesim bo`lib keladi. O`rdak va qashqaldoqlarning g`aq -g`uqi olamni tutgan.(S.A.) Akajon kallangiz f`ij - g`ij aql - da .(T.Mal.) Jannat xola suratni olib, dag`-dag` titrab turardi. (S.A.)Taqlidiy so`zlardan ot , sifat, va fe`llar yasaladi: qarsak, g`urra , yaltiroq, miltira, guppilla kabi.

TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. Undovlarning qanday ma`no turlari bor ?
2. Taqlidiy so`zlar nimalarga taqlid bildiradi ?