-lab, -larcha qo`shimchalari o`n yuz, ming sonlariga, - tacha qo`shimchalari esa barcha sonlarga qo`shiladi.
5. Sonlardan keyin chog`li so`zini keltirish bilan. Mashina kuzivida uch chog`li xotin, yosh bolalar va uchta sigir bor edi.(S.A.)
6. Ikki sanoq sonni jihatlash bilan: ikki -uch, o`n -o`n besh .Ular mirzo darvozasiga yaqinlashganlarida besh-olti kishi ot choptirib chiqdi. (P.Q.)
Jamlovchi son predmetning jamlangan to`dalangan miqdorini anglatadi. Jamlovchi sonlar quyidagicha hosil bo`ladi.
1. Sanoq sonlarga - ov - qo`shimchasini qo`shish bilan: ikkov, ichov, oltov.
2. Sanoq sonlarga -ala qo`shimchasini qo`shish bilan: uchala, to`rtala, beshala.
3. Sanoq sonlarga -ovlon qo`shimchasini qo`shish bilan: to`rtovlon, beshovlon.
- ov , ovlon qo`shimchalari ikkidan yettigacha va o`n soniga -ala qo`shimchasi ikkidan beshgacha bo`lgan sonlarga qo`shiladi . Ikki, olti, yetti sonlariga -ov qo`shimchasi qo`shilganda o`zakdagi bitta i tushib qoladi: ikki- ikkov, olti- oltov. Shuningdek, ikki soniga -ala qo`shimchasi qo`shilganda ham bitta i tushib qoladi: ikki-ikkala.
Taqsim son predmetning taqsimlanish miqdorini bildiradi. Sanoq songa-tadan qo`shimchasini qo`shish bilan hosil bo`ladi: yuztadan, mingtadan.
Bundan tashqari taqsim sonlar: a) sanoq sonning takrorlanib kelishidan ham hosil bo`ladi: ikkita -ikkitadan, beshta-beshtadan . b) Jamlovchi sonning takrorlanib kelishidan hosil bo`ladi: beshov- beshov, oltov-oltov.Oshni uchala -uchala bo`lib olinglar.
Tartib son. Predmetning joylashish tartibini bildiradigan sonlar tartib son deyiladi. Tartib son sanoq sonlarga -nchi (inchi) qo`shimchalarini qo`shish bilan yasaladi: uchinchi sinf, beshinchi daha, o`ninchi uy.
Tartib sonlar so`z bilan yozilganda -nchi -(inchi) qo`shimchalari so`zga qo`shib yoziladi: birinchi, ikkinchi kabi. Tartib sonlar arab raqami bilan ifodalanganda -nchi, -(inchi) qo`shimchalari o`rnida chiziqcha qo`yiladi: 2- sinf,15- xonadan kabi. Yil , oy chislolarda esa chiziqcha qo`yilmaydi: 1999 yil ,10 sentabr. Tartib son rim raqami bilan ifodalanganda hech qanday belgi qo`yilmaydi: XXI asr, XV sessiya kabi.
Tartib sonlar otlashganda gapda ega vazifasida keladi. Tavakkal qilib saharda bir chovut solamiz ulfatlar o`likday qotadi, shunda ishni boshlaymiz -shivirladi, ikkinchisi.(O.)
Tartib sonlar gapda asosan aniqlovchi: Kelganidan beri bu taraflarda birinchi marta mashina ovozi eshitilishi edi. (S.A.) Chiqish kelishigida tartib sonlar gapda kirish so`z vazifasida kelib, fikrni ifodalanish tartibini bildiradi: birinchidan, ikkinchidan.
Sonlar qo`llanilishiga ko`ra ikki xil: butun va kasr sonlarga bo`linadi. Butun sonlar predmetning butunligicha, qismlarda ajratmagan holda ifodalaydi: besh, o`n, bir yuz ellik.
Kasr sonlar butunning qismini ifodalaydi: yarim, bir yarim, beshdan bir. Kasr sonlar quyidagicha hosil bo`ladi:
1. Butun son bilan kasr sonning qo`shilishidan : uch yarim, besh taqsim bir.
2. Chiqish kelishigidagi son bilan asosiy shakldagi sonning birikuvidan: uchdan bir, o`ndan ikki.3. Mazmunan butun emaslikni bildiruvchi so`zlar bilan: chorak, yarim. Butun son bilan kasr son birgalikda qo`llanishi kasrli son deyiladi: uch yarim kabi.
Do'stlaringiz bilan baham: |