go`shtxo`r. Bu qo`shimcha orqali yasalgan sifatlar ko`chma ma`nolarda ham ishlatiladi: odamxo`r, g`amxo`r, qonxo`r, nonxo`r(“hech ish qilmaydigan kishi” ma`nosida) kabi. 13. - mang: ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmet ma`nosining ortiq ekanligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: davlatmand, hunarmand kabi.
14. -don: Ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmet ma`nosining ortiqligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: bilimdon, gapdon,
15. -dor: ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmet ma`nosining ortiqligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: bo`ydor, etdor, puldor, moldor.
16. -dek, -day: ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmetga o`xshashlik ma`nosini bildiruvchi sifatlar yasaydi: asalday qovun, gulday qiz, tog`day elka kabi.
17. -k, -q, -ik, -iq, -uk, -uq, -oq, -ak: fe`l negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan harakat yoki holatining natijasini bildiruvchi sifatlar yasaydi: kemtik, qaynoq, bo`liq, o`siq, tuzuk, chinqiroq, hurkak.
18. -qoq, g`oq: fe`l negizlarga qo`shilib negiz orqali ifodalangan harakat belgisini ortiq ekanligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: botqoq er, tirishqoq odam, urishqoq bola.
19. -choq, -chiq, -chak, fe`l negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan belgining ortiq ekanligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: maqtanchoq, toyg`onchiq, kuyinchak.
20. -g`in, g`un, -kin, -qin: fe`l negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan harakat, holat bilan bog`liqlik ma`nosidagi sifatlar yasaydi: so`lg`in, turg`un keskin, jo`shqin.
21. -qir, -qur, -gir, -kir: fe`l negizlarga qo`shilib negiz orqali ifodalangan harakat holatning ortiqligini bitiruvchi sifatlar yasaydi: topqir, chopqir, uchqur, sezgir, olg`ir, o`tkir.
Quyidagi qo`shimchalar o`zakdan keyin qo`shilib nisbiy sifat yasovchi qo`shimchalardir.
1. -iy (-biy): ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmetga aloqadorlik ma`nosidagi sifatlar yasaydi: ilmiy, tarixiy, oilaviy, tashkiliy.
2. -simon: ot negizlarga qo`shilib , negiz orqali ifodalangan predmet ma`nosiga o`xshashlikni bildiruvchi sifatlar yasaydi: odamsimon, butasimon, tuxumsimon, toshsimon kabi.
3. -lik: ot negizlarga qo`shilib, negiz orqali ifodalangan predmetga xoslik ma`nosidagi sifatlar yasaydi: toshkentlik, farg`onalik kabi.
4. -gi, -ki, -qi: ot ravish, va ko`makchilarga qo`shilib, orin, payt va joyga xoslikni bildiruvchi sifatlar yasaydi: kuzgi, qishki, tashqi, ichki, hozirgi.
5. -dagi: ot negizlarga qo`shilib, o`ringa xoslikni bildiruvchi sifatlar yasaydi: uyqagi, ko`chadagi.
Sintaktik usul bilan qo`shma va juft sifatlar yasaladi. Ikki yoki undan ortiq so`zlardan tashkil topib, bir belgi anglatiladigan sifatlar qo`shma sifatlar deyi ladi. Qo`shma sifatlar tarkiban quyidagicha bo`ladi:
1) ot+ ot shaklida: mehmondo`st, sohibjamol, jigarrang.
Do'stlaringiz bilan baham: |