O’zbekiston respublikasi yuqori va o’rta maxsus ta’Lİm vaziRLİGİ

 

---

Toshkent shahri sanoatining tarmoqlar tarkibi (2000 yil, foizda) 
 
№ 
Sanoat tarmoqlari 
Mahsulot ishlab 
chiqarish hajmi 
1 
Metallurgiya 
1,5 
2 
Mashinasozlik va metalni qayta ishlash 
27,9 
3 
Kimyo 
10,2 
4 
Tsellyuloza – qog’oz 
3,9 
5 
Qurilish materiallari sanoati 
3,7 
6 
Yog’il sanoat
11,4 
7 
Oziq – ovqat sanoati 
24,3 
8 
Un, krupa va omuxta em sanoati 
6,8 
9 
Poligrafiya sanoati 
6,1 
10 Tibbiyot sanoati 
1,4 
11 Boshqa sanoat tarmoqlari 
2,8 
Toshkent shahri: 
100,0 
Toshkent shah’ri sanoat majmui tarkibida qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi 
bilan aloqador korxonalar ko’pchilikni tashkil etadi. Bu esa, eng avvalo, sobiq 
O’rta osiyo respublikalarining qishloq xo’jaligi ixtisoslashuvi bilan chambarchas 
bog’liq. Jumladan, O’zbekiston og’ir industriyasining to’ng’ich korxonasi 
Toshkent qishloq xo’jalik mashinasozligi zavodi 1932 yili barpo etildi. Xudi shu 
yili to’qimachilik kombinati qurilishi boshlangan. 1941 yili O’zbekiston qishloq 
xo’jalik mashinasizligi zavodi ishga tushirildi. 
s. Transport va tashqi iqtisodiy aloqalari.
Viloyat transport majmuida 
temir yo’l, avtomobil transporti yaxshi rivojlangan. 2000 yilda barcha transport 

---

vositalari orqali jami 152,1 mln. tonna xalq xo’jaligi yuklari jo’natilgan. Uning 
51,8 foizi avtomobil va qolgan 48,1 foizi esa temir yo’l transportiga to’g’ri 
keladi. Umumiy yuk aylanmasi (oboroti) 2224,1 mln. t/km ga teng. Bu 
ko’rsatkich avtomobil transportida 1439,4 mln. t/km va temir yo’l transportida 
784,7 mln. t/km ni tashkil etadi. 
Toshkent shahri nafaqat yirik sanoat, balki muhim transport tuguni 
vazifasini ham o’taydi. U orqali yaqin va uzoq xorij mamlakatlarinpi o’zaro 
bog’lovchi temi rva avtoyo’llar o’tgan. Bular viloyatning tashqi iqtisodiy 
aloqalarida katta ahamiyatga ega. 
Tashqi savdo aylanmasi 2000 yili 766,9 mln. AQSh dollariga teng bo’ldi. 
Shundan 379,1 mln. dollari eksport, 387,8 mln. dollari import hissasiga to’g’ri 
keldi. Eksport tarkibida birgina rangli va qora metallarning ulushi 50 – 55 foizni 
tashkil qiladi. İmport tarkibida asosiy o’rinni mashina va asbob – uskunalar (30,0 
foiz) egallaydi.
Tashqi iqtisodiy aloqalar «uzoq» xorij mamalakatlari hamda Hamdo’stlik 
davlatlari bilan olib boriladi. Jumladan, viloyat tashqi savdo oborotining 60 
foizga yaqini «uzoq» xorij davlatlariga to’g’ri keladi (Niderlandiya, Turkiya, 
Germaniya, Shveytsariya, İtaliya, Janubiy Koreya, Hitoy). Hamdo’stlik davlatlari 
bilan tashqi savdo aylanmasi hajmi o’sib bormoqda va unda Rossiyaning ulushi – 
18,3 foizni, Qozog’iston – 14,3 foiz, Ukraina – 5,5 foizini tashkil qiladi. 
2000 yilda viloyatda xorijiy investorlar bilan 182 ta qo’shma korxona 
ro’yxatdan o’tkazilgan. Shundan 109 tasi faoliyat ko’rsatmoqda, 13 tasi yangi 
shakllanmoqda va 60 tasi vaqtincha faoliyatini to’xtatgan. Jami qo’shma 
korxonalarning 128 tasi ishlab chiqarish bilan, 29 tasi tijorat bo’yicha, 8 tasi 
qishloq xo’jaligi, 17 tasi boshqa sohalarda (transport, qurilish, aloqa, moddiy – 
texnika ta’minoti va boshqalar) faoliyat olib boradi. 

---

Eng 
yirik 
qo’shma korxonalar qatoriga Toshkent tumanidagi 
«Ganjyuoyjon», O’rta Chirchiq tumanidagi «Qobul O’zbek», Bo’stonliq 
tumanidagi «Konmit» va «Konvin», Qibray tumanidagi «Mediz», Zangiota 
tumanidagi «FarVab», Olmaliqdagi «pallada Vostok», Chirchiqdagi «Kibo 
bolalar» va boshqalarni kiritish mumkin. 
2000 yilda tashilgan yuklarning umumiy hajmi 63238,7 ming tonnani 
tashkil etib, yuk oboroti 6672 mln.t.km ga teng. Jami tashilgan yuklarning 80,9 
foizi avtomobil, 19,0 foizi temir yo’l hamda 0,1 foizi havo transporti hissasiga 
to’g’ri keladi. 
Jami tashilgan passajirlar soni 1055152,4 ming kishini tashkil etdi. 
Passajirooborot – 12842,1 mln. pass. km ga teng. Passajir tashishda avtomobil 
transporti 72,3 foizini, shahar elektrtransporti 26,5 foizini tashkil qiladi. 
Toshkentda 1977 yildan metro qatnovining yo’lga qo’yilishi yo’lovchi 
tashishda juda katta qulayliklarni yaratdi. Toshkent shahri 2000 yilda TOshkent 
iqtisodiy rayoni tashqi savdo oborotining 72,7 foizni o’zida mujassam etdi. 
Shahar tashqi savdo oborotida importning ulushi eksportdan ustun, yani 61,2 
foizga teng. Keyingi yillarda import hajmi qisqarib, eksport hajmining biroz 
o’sishi kuzatilmoqda. 
Toshkent shahri tashqi savdo oborotining 54,2 foizi «uzoq» xorij va 
Boltiqbo’yi davlatlari ulushiga, qolgan qismi esa Hamdo’stlik mamlakatlariga 
to’g’ri keladi. 

---

Xulosa 
Xulosa qilib shuni aytamanki bu fanda biz hech fanda ko’rilmagan 
qirralarini ochib berishga harakat qildim. 
Toshkent iqtisodiy rayonining ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishiga ko’ra 
etakchi o’rinni egallashi muhim ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy rayonga Toshkent 
viloyati va Toshkent shahri kiradi. Bu kurs ishinda Toshkent iqtisodiy rayonining 
tabiiy – geografik o’rni va chegaralari, iqtisodiy rayonning aholisi va mehnat 
resurslariga, Toshkent iqtisodiy rayonning halq xo’jaliklarini ochib berishga 
harakat qildim. 
Toshkent iqtisodiy rayonining shakllanishida muhim omillardan biri uning 
iqtisodiy geografik o’rnidir. Rayon hosil qiluvchi yana bir muhim omil uning 
hududida iqtisodiy salohiyatga ega bo’lgan mamlakat paytaxti Toshkent 
shahrining joylashganligidir. 
O’zbekistonda xorijiy invistirlar bilan qurilgan korxonalarning asosiy qismi 
Toshkent mintaqasida ta’plangan. Mazkur iqtisodiy rayon kelajak taraqqiyotining 
asosiy yunalishlari bir tomondan viloyatning mavjud resurslari hamda ichki 
tomondan TOshkent shahrining ilmiy texnik salohiyati va mintaqaviy 
mavqeyidan oqilana foydalanish bilan belgilanadi. Toshkent viloyati va Toshkent 
shahri demografik salohiyatiga ko’ra yarni teng bo’lsalarda tabiiy sharoiti va 
boyliklari hamda ijtimoiy, iqtisodiy rivojlanish xususiyatiga ko’ra o’zaro 
farqlanadi. Jumladan viloyat o’zining ulkan qazilma boyliklari er – suv 
resurslariga ega bo’lsa paytaxt – Toshkent shahri esa sanoat ishlab chiqarishning 
yuqori darajada mujassamlashuvi hamda yuksak ilmiy texnik salohiyati bilan 
ajralib turadi. 
Toshkent viloyati aholisi O’zbekiston respublikasi bo’yicha 123,8% ga 
tengdir. Viloyat hududi bo’yicha aholisi notekis joylashgan. Aholi zichligi 

---

o’rtacha 1 km kv 153 odamdan to’g’ri keladi. Toshkent viloyatining demografik 
vaziyatning shakllanishida aholi megratsiyasi ham muhim ro’l o’ynaydi. So’ngi 
o’n yil maboynida Toshkent shahri aholisi sonida sezilarli o’zgarishlar ko’zga 
tashlanmaydi. Aholisi ko’p millatli. Toshkent shahri Respublikada rivojlangan 
sanoat ishlab chiqarish bilan alohida ajralib turadi. Hozirgi davrda Toshkentda 
500 dan ortiq sanoat korxonalar mavjud. Respublikada qurilayotgan qushma 
korxonalarning ko’pchiligini bevosita Toshkent shahri va unga tutash hududlarda 
o’rnashuviga eng avvalo Toshkent mamlakat poytaxti sanoat. Fan va madaniyat 
markazi ekanligi muhim transport yo’llari charohasida joylashganligi va ayniqsa 
ishlab chiqarish hamda sotsial infrastrukturaning yuqori darajada rivojlangan 
katta ta’sir ko’rsatadi. Toshkent viloyati Respublikaning 13% i Toshkent iqtisodiy 
rayonning esa 47,1% sanoat mahsulotini ishlab chiqaradi. 
Viloyat iqtisodiyoti va aholining ijtimoiy turmushida yoqilg’i energetika 
majmuasining ahamyati juda katta. Men shu kurs ishini yakunlar ekanman, shu 
ishinda Toshkent iqtisodiy rayonning hududiy, tabiiy iqtisodiy geografik 
hususiyatlarini ochib berishga harakat qildim. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Karimov İ.A. “O’zbekiston XXI – asr busag’asida” Toshkent 1997y. 
2. Baratov P. «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» Toshkent 1996 y. 
3. Soliev A. «Mintaqaviy iqtisodiyot» Toshkent 2003 y. 
4. Asanov T., Nabixanov M., Safarof İ. «O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy 
jo’g’rofiyasi» 
5. Soliev A.S., Ahmedov E.A., Muxamadaliev P.Y. «Mintaqaviy iqtisodiyot» 
6. Soliev A.S. Muxamadaliev R.Y. «İqtisodiy geografiya asoslari» Toshkent-
1996 y. 
7. G’ulomov S, Ubaydullaeva R., Ahmedov E «Mustaqil O’zbekiston» Toshkent-
2001 y.