O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti fizika- matematika fakulteti “umumiy fizika” kafedrasi

Analitik usul.

Masala mazmunini muloshaza qilish orqali sirtmoqning pastki nuqtasiga qanday kuchlar ta’sir qilishi aniqlanadi. bu kuchlar og’irlik kuchi r, tayanchning sharchaga reaksiya kuchi n dir. og’irlik kuchi pastga, tayanchning reaksiya kuchi markazga tomon yo’nalishini chizmada ko’rsatamiz. (4rasm). n’yutonning uchinchi qonuniga ko’ra sharcha sharakat davomida tayanchga qanday kuch bilan bosgan bo’lsa, sharcha sham tayanchga shunday kuch bilan ta’sir qiladi. demak sharcha sirtmoqning pastki nuqtasiga qanday kuch bilan bossa, nuqta sharchaga huddi shunday kuch bilan qarama-qarshi yo’nalishda ta’sir qiladi. bundan sharchaning sirtmoqning pastki nuqtasiga bosim kuchi, tayanchning reaksiya kuchiga son jishatidan teng bo’lib, pastga qarab yo’nalganligi kelib chiqadi.

Shu muloshazalarga asosan tayanchning reaksiya kuchi ^N ^ ni topamiz. uning son qiymati, sharchaning sirtmoqning pastki nuqtasiga bosim kuchiga teng bo’lishini bilamiz. sirtmoqning pastki a nuqtasi uchun n’yutonning ikkinchi

qonuniga ko’ra


P  N

 m a

1. 
   bo’ladi.
   

Radius bo’yicha markazga yo’nalgan vektorlarni musbat, markazdan tashqariga yo’nalgan vektorlarni manfiy deb olamiz. natijada

• 
  P  N  ma
  

N  P  ma

_ 2

P  mg ; a 

R

_ 2

^  2 ^

N  mg  m

R

 m ^ g  ^

 ^R 



N  m ^ g 

 2 ^



 ^R 
kelib chiqadi. Bizga m va r berilgan, v- tezlikni mehanik energiyaning

m  2

saqlanish qonunidan topamiz. jismning a nuqtadagi vaziyati uchun

m g h 

2

6. 
   bu yerda hq3r ga teng, u sholda  2  6 gR
   
7. 
   ekanligi kelib chiqadi.
   

(7)ni (5) ga qo’ysak N

 7 mg

ga teng bo’ladi.

demak sharcha sirtmoqning pastki nuqtasiga o’z og’irligidan 7 marta katta kuch bilan bosar ekan.

Sintetik usulda bu masalani yechishda avval energiyaning saqlanish qonunidan foydalanib, sharcha sirtmoqning pastki nuqtasidan qanday tezlik bilan o’tishi aniqlanadi. izlanayotgan kattalikni topishga asos yaratiladi. keyin esa n’yutonning ikkinchi qonunidan foydalanib tayanchning reaksiya kuchi topiladi.natijada bu sholda sham n q7mg ekanligi kelib chiqadi. tajribalar bunday masalalarni analitik usulda yechish afzalligini ko’rsatadi.

6.