O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

4 - asosiy savo bayoni:
Shvesiyaning XVI-XVII asrlardagi tarakkiyotida yuz bergan ziddiyatlar yolgiz tashki ziddiyatlardangina iborat bulib kolmadi. Mamlakat ichida sosial va siyosiy ziddiyatlar yetilib kolmokda va tobora keskinlashmokda edi. Shvesiya sanoat va savdoni rivojlantirish soxasida bir kancha muvaffakiyatlarga erishgan bulsa-da, ammo shunga karamay, bu davrda u sanoat mamlakatiga aylana olmadi. Shved shaxarlari tarakkiy etgan bulishiga karamay, Garbiy Yevropaning eng tarakkiy etgan boshka mamlakatlarining shaxarlari kabi mamlakatda katta ta’sirga ega bula olmadilar. Shvesiyaning sosial tuzumi uchun oksuyak dvoryanlarning goyat katta e’tiborga ega bulganliklari xarakterlidir.
Ular ishlanadigan yerlarning kup kismini, kupgina urmonlar, konlar, kullar va boshka xududlarni egallab olgan edilar. Xarbiy, ma’muriy va diplomatiya soxasidagi raxbarlik urinlarda xam oksuyaklar turardi. Senat, XVII asrda Shvesariyaning muntazam ishlab turadigan oliy xukumat organiga aylantirilgan ilgarigi davlat kengashi - riksrad xam usha aristokratlar kulida edi.
Aristokratlarning ta’siri Gustav Adolf davaridayok usgan va uning kizi (avval yosh bulib, sungra ulgaygandan keyin xam xech kanday mustakillik kursatmagan) kirolicha Xristiana vaktida unvonli dvoryanlar juda xam kupayib ketgan edi. Kuyida keltirilgan rakamlar buni yakkol kursatadi: 1654 yilda esa graflar 22 taga, 1632 yilda Shvesiyada 4 ta graf, ( ta baron, 321 dvoryan bulgan. XVII asr urtalarida dvoryanlar kirollikka karashli yerlarning xammasini deyarli talon-taroj kilishgan va uzaro bulishib olishgan edilar. XVII asrning urtalariga kelib, Shvesiyada kirolikka karashli xamma kulay xaydalgan utlok yerlarning kamida 70 foizi dvoryanlar kulida edi. Dvoryanlar uz yerlarida yashayotgan dexkonlardan davlat soliklarini uz foydalriga tuplash, maxalliy kishlok cherkovlariga pasportlar tayinlash, bir necha nojuya ishlar uchun dexkonlarni uzlari sud kilish xukukini oldilar. Pomeshchiklar XVI vaXVII asrlarda xam iktisodiy va yuridik jixatdan uzlariga karam bulib kolgan dexkonlarni xar kanday yullar bilan krepostnoylarga aylantirishga xarakat kilar edilar.
Shu tarzda Shvesiyada XVI-XVII asrlarda ruy bergan feodal jarayonlar uz xarakteri jixatidan "ikkinchi marta asoratga solish" deb ataladigan xamda Elbaning sharkidagi mamlakatlarda ruy bergan jarayonlarga yakinlashib kolgan edi. Okibat natijada maxalliy sharoitlar tufayli, avvalo mamlakatda yetarli darajada kulay va kenga xaydaladigan yerlar yukligi tufayli, shuningdek, tarixiy iktisodiy va siyosiy xarakterdagi boshka sabablar tufayli Shvesiyada XVI asrda xam krepostnoylik sistemasi karor topmadi. Shunga karamay asoratga solish soxasidagi tendensiyalar ancha real bulib, buning natijasida Shvesiya dexkonlarining axvoli ancha yomonlashgan edi.
Bularning xammasi utkir sosial ziddiyatlarni keltirib chikardi. XVII asrning urtalrida Shvesiyaning turli rayonlarida dexkonlarning jiddiy xarakatlari ruy berdi. 1653 yilda Urta Shvesiyadagi (Nerke viloyati) kuzgolon ayniksa kuchli buldi. Bu kuzgolonda dexkonlar mamlakatdagi barcha dvoryanlarni yakson kilish shiorini tashladilar. Taxminan shu paytlarda karam viloyatlarda - Finlandiya, kareliyada, Baltika buyi viloyatlarida, shuningdek ilgari Daniyaga tegishli bulgan va yakinda kayta kushib olingan janubiy Shvesiya viloyatlarida dexkonlarning galyonlari bulib utdi. Mayda dvoryanlar va burjuaziya uz navbatida arstokratiyaning zuravonligidan gazablanar, xamda riksdagi (Shvesiya seymining kuyi palatasi) aristokratiya tomonidan talon-taroj kilingan kirollik yerlarining xazinaga kaytarilishini talab kilardilar.
Shvesiyada XVII asrning ikkinchi yarmidagi kirollar - Karl X va Karl X1 davrida kisman reduksiya utkazildi. Birok aristokratiya doiralari shundan keyin xam uz siyosiy ta’sirlarini yukotmadilar. Shvesiya XVIII asrning boshlarida xam umuman tipik feodal sosloviyali aristokratik monarxiyaligicha kolaverdi.