O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Mustakil ta’lim soatlari

1.	Kirish. Urta asrlar tarixi kursining predmeti, manbalari va urganish axamiyati.	2
2.	Ilk urta asrlarda Xindiston	2	2
3.	Ilk urta asrlarda Xitoy	2	2
4.	Fransiya davlatida feodal munosabatlarning rivojlanishi. Fransiya kirolligini tashkil topshi.	4	2	2
5.	III – IV asrlarda Eron.	2		2
6.	IV – V asrlarda Rim imperiyasi kuldorlik tuzumini inkirozi	4		2
7.	Salib yurishlari.	4	2	2
8.	VI – XI asrlarda Vizantiya imperiyasi	2	2
9.	VII – XI asrlarda Garbiy Yevropada Slavyan davlatlarining vujudga kelishi.	2	2	2
10.	VI – XI asrlada Arablar	2	2
11.	Rim imperiyasi xududida vujudga kelgan kirol-liklar. Rim imperiyasining varvarlar tomonidan istilo kilinishi.	4	2	2
12.	IX – XI asr urtalarigacha Angliya.	2		2
13.	XI – XV asrlarda Germaniya.	2	2	2
14.	XI – XV asrlarda Angliya	2	2
15.	XI- - XV asrlarda Vengriya	2		2
	Jami:	38	20	18

«Urta asrlar tarixi» fanidan 2 yarim yillik uchun dars soatlarining taksimlanishi.

№	Mavzular	Ma’ruza soatlari	Amaliy mashgulot	Mustakil ta’lim soatlari
1.	1-2 - mavzu: Uygonish (renessans) davrini urganishning muxim urni.
2.	3-mavzu: XVI-XVII asrlarda Turkiya.
3.	4-mavzu: XII-XV asrlarda Rus davlati
4.	5-6. Mavzu: XI-XV asrlarda Fransiya
5.	7-8. Mavzu: Buyuk geografik kashfiyotlar.
6.	9-10. Mavzu: 1618-1648 yillardagi Uttiz yillik urush.
7.	11 - mavzu: XIII asrda mugul davlati va uning istilolari.
8.	12 - 13. Mavzu: XVI-XVII asrlarda Shvesiya
9.	14 - mavzu: XVI-XVII asrlarda Italiya

1-mavzu: O’rta asrlar tarixi kursining predmeti, manbalari va o’rganish axamiyati
Ajratilgan soat: 2
Mashgulot turi: ma’ruza


Asosiy savollar:

1. 
   O’rta asrlar tarixi kursining predmeti, maksadi va vazifasi.
   
2. 
   O’rta asrlar tarixini davrlanish muammollari
   
3. 
   O’rta asrlar kursining manbalari
   

Tayanch iboralar:
O’rta asrlar tarixi, tarixshunoslik, kuldorlik, feodalizm, davrlanish, ashyoviy manbalar, yozma manbalar, o’rta asrlar tarixini o’rganish axamiyati.


1-asosiy savol:
O’rta asrlar tarixi kursining predmeti, maksadi va vazifasi


O’kituvchining maksadi:
O’rta asrlar tarixi kursi nimalarni o’rgatishini tushuntirish, kurs maksad va vazifalarini ochib berish, o’rta asrlar tarixi tarixshunosligini sharxlab berish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Urta asrlar tarixi predmeti nima ekanligini tushunadi.
   
2. 
   «Urta asrlar» atamasini izoxlaydi
   
3. 
   Urta asrlar tarixi kursining maksad va vazifalarini ochib beradi
   

1-asosiy savol bayoni:
Tarix fani bugungi kunda xar kachongidan xam e’tiborga molikdir. Mamlakatimiz takdirida nixoyatda muxim bulgan ushbu davrda, xar bir sof vijdonli, vatanparvar shaxs, unda faol ishtirok etishi, mavjud muammolarning kalitini, yechimini axtarishi lozim. Bu kalit – jaxon xalklarining kup asrlik tarixidir. Tarix saxnasida inson uzining fazilatlari va nuksonlari bilan xamisha asosiy omil bulib kelgandi. Shu sababdan utmishni jonli, doimiy rivojlanishda bulgan mujassam birlik – ya’ni insoniyat tarixini bilmay turib, biz bugungi kunni tushunishimiz, bulayetgan jarayenlarni anglab yetishimiz kiyin buladi.
Jaxon xalklarining utmish tarixini urganganimizda, bizga uzok vakt singdirib kelingan goya tarixni sinfiy kurashlar nuktai nazaridan baxolash yoki nourin burttirib kursatishlardan saklanmogimiz zarur. Sababi, kadimgi dune va urta asrlar davrida siyosiy vaziyat, mafkura doirasi uzgacha bulganligi xammamizga ma’lum. Kolaversa, davr maxsuli: tarixiy shaxslar, oddiy fukarolardan tortib kirollargacha xamma-xammalarning uz goyalari, tushunchalari, maksad va intilishlari bulganligi tabiiy. Utmishdagi xar bir jamiyat uzidan avvalgisiga nisbatan ilgarirok bulib, unda yashagan barcha insonlar xamisha yaxshilikka, ezgu niyatlar sari intilganlar. Tarixiy tarakkiyet insoniyatning asrlar osha tuplagan bilimlarini, ongi, maksadlari, talablari kupayib borishi bilan uzviy boglikdir. Biz urta asrlar tarixini chukur urganish borasida uzimiz uchun ushbu konuniyatlarni yana bir bor kashf etamiz. «Urta asrlar» degan termin deyarli yangi termindir. Bu terminni XVI-XVII asrlarda utgan gumanist-tarixchilar kiritgan bulib, ular xam buni uz navbatida gumanist-filologlardan olganlar. Gumanist-filologlar lotin tilini kadimgi, urta va yangi (Renessans yeki Uygonish davri – yangi davr deb atalgan) til deb, uchga bulganlar. Bu terminologiya XVIII asrda uzil kesil karor topdi.
Tarixshunoslik ilmida urta asrlar tarixi uzok davrni, milodning V-XVII asrlarini uz ichiga olib, uni dune xalklarining deyarli xammasi uz boshidan kechirganlar. Ma’lumki, kadimgi dune kuldorlik jamiyati Shark dunesida vujudga kelib, Misr, Bobil, Xindiston, Xitoy mamlakatlarida uzining yuksak tarakkiyetiga erishgan. Uning sunggi davrida yuksak rivojlanish markazi asta-sekin Garb dunesiga kuchdi. Feodalizm jamiyati esa xuddi shu, insoniyat tarixida muxim urin tutgan Yevropa mamlakatlarida ayniksa tez rivojlanib, katta muvaffakiyatlarga erishdi. Kuldorlik jamiyati goyalarining yuksalishini, unda paydo bulgan karama-karshiliklarni, uning tanazzulini milodning V asridan boshlab biz asosan Rim kuldorlik imperiyasi misolida urganishimiz mumkin. Urta asrlar tarixidagi eng muxim vokealar katorida xristian va islom dinlarining paydo bulishi va keng tarkalishini aloxida ta’kidlash lozim. Garb mamlakatlari feodal jamiyati, davlatchiligi xamda madaniyatida xristian dinining xukmron dinga aylanishi kanchalik axamiyat kasb etsa, islom dinining yaratilishi va tarkalishi xam Shark dunesidagi yuksak madaniyatni vujudga kelishida shunchalik xissa kushdi. Urta asrlar Renessansi, Uygonish davrining jaxon xalklari madaniyatiga kushgan xissasi benixoya kattadir. Shark va Garb dunesining buyuk allomalari madaniyat tarixida uchmas iz koldirdilar.
Tabiiy, feodalizm tarakkiyeti davri fakat ijobiy vokealardan tashkil topmagan. Insoniyat tarixidagi xech kanday jamiyatda xukmron sinf vakillarining shaxsiy erkinliklari va xukuklari feodal jamiyatidagi kabi cheksiz xudbinlik darajasiga kutarilmagan. Uz navbatida, oddiy fukarolarning axvoli esa feodalizmdagi kabi ogir va taxkirli emas. Urta asrlarda jaxon xalklari uz boshlaridan kuplab kulfatlarni: ocharchiliklar, ulatlar, urushlar va talonchiliklarni kechirganlar. Ular uzlarining taxkirli, ogir xayetlarini uzgartirish uchun kuzgolonlar kilganlar.
Shunday kilib, Urta asrlar tarixining predmeti jaxon xalklari tarixidagi kuldorlik tuzumini xamda feodalizm davrini urganishdir. Urta asr Yevropasi tarixi Rim kuldorlik imperiyasining kulashidan boshlanadi. Bu imperiya ichki karama-karshiliklar natijasida, ya’ni kuldorlik xujaligining krizisi, sinfiy kurashning goyat keskinlashib ketganligi, Italiyaning zaiflashib ketganligi xamda iktisodiy va siyesiy alokalarning uzilib ketganligi natijasida, shuningdek tashki sharoitlar natijasida – varvarlarning ommaviy xujum kilishi natijasida kuladi. Varvarlar imperiyani bosib olib uning xududida bir necha kirolliklar tuzadi. Bu kirolliklar Yevropada keyinchalik vujudga kelgan milliy davlatlarning kurtagi buladi.
Urta asrlar tarixini urganishdan maksad shuki, urta asrlar tarixi kuldorlik tuzumining yemirilish sababalari va feodal ishlab chikarish usuli xukmron bulgan davr ekanligini kursatishdir. Bu maksadga erishmok uchun kuyidagi vazifani xal etmok lozim. Urta asrlar tarixi ming yildan ortikrok davr tarixi ekanligini anglamok, bu davrda Garbiy va Sharkiy Yevropa, xamda Osiyo va shimoliy Afrika xalklari xam ularning ijtimoiy tarakkiyetlarida aloxida bir boskichni – feodalizmni boshlaridan kechirganliklarini kursatmok lozim. Feodalizm tuzumining karor topishi, uning gullashi va nixoyat chirib, tushkunlikka yuz tutishi urta asrlar tarixining ijtitmoiy-siyosiy mazmunini tashkil etganligini, urta asrlardagi jamiyatning butun xayoti feodal ishlab chikarish usuliga asoslanganligini kursatmokdir.