O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Nazorat topshiriklari:

1. 
   Gupta davlatining poytaxtini kursating?
   

A) Pataliputra
V) Xarshi
S) Braxmagupta
D) Shikarpur
Ye) Bonarax

2. 
   Gupta davrida Xindistonning ijtimoiy tuzumi asosan kaysi tuzumni saklab kolgan edi?
   

A) Yer egaligi
V) Kuldorlik
S) Feodallik
D) Varvarlik

3. 
   Gupta davrida Xindistonda kuldorlik sistemasining tushukunlikka yuz tutishi okibatlarini gapiring?
   
4. 
   Gupta davlatining ijtimoiy tuzumi kanday edi?
   
5. 
   Gupta davlatining Xindistonda tutgan urnini aytib bering?
   

2-asosiy savol:
Xindistonda madaniyatning ravnak topishi. Xind dinining evolyusiyasi.


Ukituvchining maksadi: Gupta davrida Xindistondagi madaniyat xakida aytib berish, V-VI asrlarda tashkil topgan xinduizm dini va buddizm urtasidagi farkga baxo berish va ularning faoliyatini tushuntirish.


Identiv ukuv maksadlari:

1. 
   Xindistonda madaniyatning ravnak topishidagi asosiy omillarni aytib beradi.
   
2. 
   Xind fanining kay darajada ekanligini angalab yetadi.
   
3. 
   Xind dinining evolyusiyasiga baxo beradi.
   

2 – asosiy savolning bayoni:
Gupta davlati davridagi madaniyat avvalo, klassik monemental arxitekturaning rivojlanishi bilan tavsiflanadi., bu davrda juda kup ibodatxona va saroylar kurilgan edi. Gupta davrida kurilgan binolarning kupi keyinchalik xorijiy istilochilarning Xindistonga kilgan xujumlari natijasida vayron kilib tashlangan edi. Lekin xar xolda usha davrdan saklanib kolgan ba’zi bir binolarga karab, ularning juda moxirlik bilan kurilganligi tugrisida tasavvur xosil kilish mumkin. Masalan, baxaybat yaxlit toshlarning ichini gor kilib uyib ishlangan Ellara va Ajanta ibodatxonalari ushanday kurilishlar jumlasidandir. Ibodatxonalar ichida kadimiy xind va budda afsonalaridan olib ishlangan xaykallar benixoya kup bulib, bularda kishilarning figuralari ifoda etilgan. Bu figuralar uzining guzalligi va ulugvorligi bilan kishini xayratda koldiradi. Ibodatxona devorlari xilma-xil suratlar bilan bezatilgan. Gupta davridagi rassomlar va ustalar metallga pardoz berishda yuksak san’at chukkilarini egallaganlar. Eramizdan avvalgi IV asrning oxiri V asrning boshlarida kuyma temirdan ishlangan ustun xozirga kadar Dexlida saklanib kelmokda., u kariyib bir yarim ming yil davomida ochiklikda jazirama kuyosh va yomgir ostida kolib, ketishiga karamay, uni xatto zang xam bosmagan.
Gupta davrida xind fani katta muvaffakiyatlarga erishdi. Bir kancha munnajimlari (astronom) ning nomi Xindostondagina emas, V-VI asrlarda yashagan, grek fani va astronomissi bilan tanish bulgan Aryabxata, Varaxamixira va Braxma Gupta ayniksa ajralib turadi. Xindistonda bu davrda tibbiyot ayniksa ut-giyoxlar bilan davolash juda rivoj topgan.
Adabiyot, poeziya va dramma soxasida Gupta davri uzidan keyingi kupgina avlodlar uchun taklid bulib xizmat kiladigan juda yuksak namunalarni koldirdi. IV asrning oxiri va V asrning birinchi yarmida utgan genial xind shoiri Kalidasan6ing asarlari ayniksa katta axamiyatga ega buldi. Kalidasa kaxramonlik temalarida bir necha doston mifologik va tarixiy temalarda kup drammalar yozdi. “Alkishlangan Shakuntala” dramasi ayniksa katta dong kozondi, bu asrda nixoyatda nazokatli va shu bilan bir vaktning uzida uchragan juda ogir mashakkatli tusiklarni yenga olgshan jushkin jasoratli oddiy xind ayolining ajoyib obrazi berilgan. Bu asar Garbiy Yevropaga 1789 yilda ma’lum bulishi bilanok kadimiy xind adabiyotiga juda katta kizikish uygotdi. Kalidasa uz kaxramonlarini kisman klassik kitob tilida- sanskritda, kisman turli maxalliy laxjalarda gapirtirardi. Bu esa usha davrdagi Xindiston axolisining etnik jixatdan xilma-xil bulganligini kursatadi. Kalidasaning asarlari xozirgi vaktdagi dunyodagi asosiy tillarning xammasiga tarjima kilingan. Gupta zamonida xindlarning xukmron dini braxmanizm bulib, bu din uchta asosiy xudo-braxma, vishnu va shiva bor deb ta’lim berish bilan birga, juda kup boshka xudolar xam bor, der edi; bu xudolar tabiat kuchlarining barcha turli – tuman forma va kurinishlarning ifodasi edi, odamlar, xayvonlar, usimliklar, xar xil jonsiz narsalar – sanamlar va xokazo iloxiylashtirilar edi. Birok braxmanizm bilan bir katorda uning uz ichida boshka bir din – buddizm xam paydo bulib, kup tarafdor orttirdi (bu din er.avv. V asrdayok paydo bulgan edi). Bir vaktlar buddizm eng kadimgi din bulmish braxmanlar dinini xatto yengayotgandek xam bulib kuringan edi. Gupta podsholarining kupi buddizmga xomiylik kildi. Birok, pirovardida, braxmanizm yengib chikdi, lekin shu bilan birga u yangi tus – xinduizm tusini oldi. VI – VII asrlarda uzil – kesil tashkil topgan xinduizm uzining kupdan – kup eski majusiy xudolarini batamom saklab koldi. Lekin shu bilan birga u, buddizmdaga diniy falsafaning ba’zi elnmentlarini, uning yomonlikka karshilik kilmaslik, tarki- dunyo kilish, kishi ulgandan keyin jonini boshka kishi yoki boshka narsaga utishiga ishonish va xokazolar tugrisidagi ta’limotini xam uziga singdirib oladi. Buddizm va Xindiston tashkarisida – Xitoyda, Xindixitoyda, Indoneziyada shuningdek Mugulistonda, Tibetda va kisman Urta Osiyoda (Turkistonda) keng tarkaldi. Xindistonning uzida buddistlar xiyla oz koldi.