O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Nazorat topshiriklari:

1. 
   Xindistonda V-VI asrlarda yashagan astronomik kanday olimlarni bilasiz?
   
2. 
   Gupta zamonida Xindistonda kanday din xukmron edi?
   

A) Islom
B) Braxmanizm
S) Buddizm
D) Xinduizm
Ye) Xristian

3. Xinduizm dini kachon vujudga kelgan?

A) V-VI asrlarda.
V) VI-VII asrlarda.
S) VII-VIII asrlarda.
D) V-VII asrlarda.
Ye) VI-VIII asrlarda.

4. “Xindistondagi madaniyati va fanining kay darajada ekanligi xakida gapirib bering”.

5. Xozirda Xindistonda kanday dinlar mavjud?


Asosiy savol:

3. 
   Gupta davlatining tugashi natijasida Xarsha davlatining vujudga kelishi va Xindistonga arab va turklarining kirib kelishi Dexli sultonligining tuzilishi.
   

Ukituvchining maksadi: Gupta davlatining tugashi sabablarini aytib berish, natijada Xarsha davlatining vujudga kelish shart-sharoitlarini izoxlab berish va Xindistonga arab va turklar kirib kelishi, Dexli sultonligining tuzilishini ochib berish.


Identiv o’kuv maksadlari:

1. 
   Gupta davlatining tugashi sabablarini tushunib yetadi.
   
2. 
   Xarsha davlatining vujudga kelish shart-sharoitlarini ochib beradi.
   
3. 
   Xindistonda feodal munosabatlarning yanada keskinlashishini asosiy omillarini aniklaydi.
   
4. 
   Arab va turklarning kirib kelishi va Dexli sultonligining tuzilishiga baxoberadi.
   

3 – asosiy savolning bayoni:
Gupta davlati VI asrning boshlariga kelib tugadi. U V asrdayok tushkunlikka uchray boshlagan bulib, buning asosiy sababi mexnatkash omma axvolining ogirligi edi. xukmron sinflar xaddan tashkari zeb- ziynat ichida yashadi
Dexkonlarga ogir soliklar solindi, ular uzlari yetishtirgan xosilining kup kismini solikka tulashga majbur edi. axoli davlat foydasiga uzluksiz ravishda turli- xil ishlarni bajarishga majbur kilindi—mana shularning xammasi xind dexkonlarini xoldan ketkazdi va kishlok jamoalari ekonomikasini vayron kildi. Mexnatkashlar urtasida norozilik tugilganligi alomatlari Gupta zamonidan kolgan adabiy yodgorliklar kup uchraydi. Gupta podsholigiga uzil kesil zarba bergan narsa kuchmanchi eftalitlar, ya’ni ok gunlarning bostirib kirishi buldi, ular V asrning oxiri - VI asrning boshlarida Shimoliy chegarani yorib utib, Shimoliy Xindistonning kupgina shaxar va kishloklarini nixoyatda vayron va xarob kilib tashladi. 530 yilda ok gunlar podsho Gupta ning vassali roja Yasodraxma tomonidan tor-mor kilindi. Gunnlarni yengandan keyin, Yasodraxma Gupta dinastiyasiga itoat kilishdan bosh tortib, uzi maxajora unvonini oldi. lekin unga Gupta davlati teritoriyasining fakat bir kismigina buysundi. VII asrning boщlarida Xarsha ( 606 ) davlati birmuncha vaktgacha yuksalib bordi. Xarsha Kanauja knyazligining rojasi edi, sungra u butun Shimoliy Xindistonni uziga buysundirdi. Xarsha davlati Gang daryosi vodiysi buylab Sharkiy Panjobdan to bengaliya kultigigacha bulgan territoriyani uz ichiga oldi. Markaziy Xindistonning knyazlari xam Xarshaga vassal karamlikda edi. Xammasi bulib 40 tacha knyaz unga karam edi. Xarsha imperiyasi uzok umr kurmadi. Uning xokimyati feodallashuv prosessining kuchayishi, uz vassalari – rojalar kudratining tobora ortib borishi natijasida zaiflashdi. Bu rojalar pirovardida butunlay mustakil bulib olib, markazga itoat kilmay kuydilar. Xarsha vafotidan keyin uning davlati parchalanib ketdi. Uzok vaktgacha Xindiston chet el boskinchilariga karshilik kursatolmaydigan tarkok bir mamlakat bulib keldi. Kanauj shaxri xali VIII-X asrlarda xam Shimoliy Xindistonning poytaxtlik axamiyatini saklab kolgan edi, ammo uning maxarajlari mana shu yuz yilliklar davomida Xindistonga doimiy ravishda xujum kilib kelayotgan tashki dushmanlarning shimolda yashovchi turli xildagi kabilalarning boskinini kaytarish urniga, kuprok Xindistonning ichidagi uz rakobatchilariga karshi kurash olib borish bilan ovora buldilar VI-VII asrlarda Xindistonda feodal munosabatlar yanada rivojlandi. Feodallashuv prosessining tezlashuvida Shimoliy Xindistonning (Gupta podsholari davlati kullagandan keyin va ikkinchi marta Xarsha davlati tugagandan keyin) siyosiy jixatdan parchalanib ketishi katta rol uynadi. O’nlab mayda knyazliklar vujudga keldi, bu knyazliklarning knyazlari yirik yer egalari edi, ular kishlok jamoalarini uzlariga buysundirib olib, kattik ekspluatasiya kildilar. Buyuk knyazlar – maxarajalar va vassal knyazlar, ularga karam knyazlar – rojalar bular edi. Unisida xam, bunisida xam ularga karam profesional jangchilar bulib, ularga xarbiy xizmat utaganliklari uchun yer uchastkalari in’om kilinar edi. Jamna bilan gang daryolari urtasida bu xildagi Xind risarlari ayniksa kup edi, shimoldan xujum kilib bostirib kirish xavfi bu yerda ancha kuchli edi. Bu yerlarda vujudga kelgan juda kup sonli risarlar tabakasi rajputlar ( aynan tarjimasi shox farzandlari ) degan nom oldilar. Borib – borib rajputlar kadimiy xarbiy tabaka bulgan kshatriylar bilan aralashib ketdi. Feodal yer egaligining rivojlanishida xind ibodat xonalari ancha katta rol uynadi. Xind koxinlari juda katta yerlarga ega edilar, ularningkullab kuvatlashiga muxtoj bulgan knyazlar juda kuplab yer ulashib berganligi uchun bu yerlar keyingi yuz yilliklarda yanada kupayib bordi. Bazi ibodatxonalarning 1000, xatto 1500 kishlogi bular edi. Jamoachi dexkonlar xosilining katta kismini ibodatxonalarga tular edilar va ibodatxona ularni sud kilish xukukiga ega edi. VII asrning oxirida Eron va Afgonistonni bosib olganlaridan keyin, arablar Xindistonga bevosita kushni bulib koldi. Bundan tashkari, Xindistonga arablar dengiz bilan, ya’ni Fors kultigi bilan borib xind okeanidan xam xujum kila olar edi. 712 yilda Umaviylarning sarkardalaridan biri Muxammad Ibn Kosim, Basradan suzib borib Xindistondagi Sind mamlakatini bosib oldi. Lekin oradan bir necha un yil utgach, Arablar Xindistondan butunlay xaydab yuborildi. Islom dinining targib kilinishiga Xindlar dushmanlik nazari bilan karadi, chunki islom dinini ular chet ellik boskinchi va tolonchilar dini deb xisoblanadi, xinduizm esa islom diniga karshi (milliy) din edi. Musulmonlar xujumi fakat XI asrning ikkinchi yarmidagina kaytadan boshlandi, bu safargi xujum ilgarigi xujumdan kattik buldi. Bu xujum uchun eng asosiy zamin tugdirib bergan narsa shu buldiki, kuchli va urushkok Turk Eron davlati – Gaznaviylar davlati vujudga kelgan edi (bu davlatning nomi poytaxt bulmish Gazna shaxrining nomidan olingan edi). Sulton Maxmud Gaznaviy (998-1030) sharkiy Eron va Afgoniston yerlarini, 1017 yildan e’tiboran esa Amudaryoning berigi tomonidagi yerlarni, ya’ni Buxoroni xam uz kul ostiga kiritib oldi. Podsholik davri mobaynida u, shimoliy Xindistonga 17 marta yurish kildi. Xindiston shaxarlari musulmonlar tomonidan nixoyat darajada kattik talandi. Maxmud Gaznaviy bu yurishlardan shimolga 10 minglab erkak va ayollarni asir kilib xaydab ketdi, mamlakatni, ayniksa ibodatxonalarni, talab, karvon-karvon oltin, kumush va kimmatbaxo toshlar olib ketdi. Gazna shaxri muxtasham binolar bilan bezaldi, bu binolarning kupini Xindiston ustalari solgan edi. 1030 yilda Maxmud Gaznaviy ulgan vaktda uning imperiyasi amudaryo kirgoklaridan tortib to Gang daryosigacha borgan, butun Xind daryosi xavzasini xam uz ichiga olgan edi. Lekin uning poytaxti Xindistondan tashkarida edi. Lekin uning poytaxti Xindistondan tashkarida edi. Xindiston Maxmud Gaznaviy uchun buysundirilgan bir viloyatgina edi. Shunday bulsada, Xindistonning shimoliga juda kup musulmonlar-xurosonliklar, turk va afgonlar borib urnashdi. Shimoliy-sharkiy Xindiston (xozirgi Pokiston) axolining bir kismi islom dinini kabul kilib, bora-bora istilochilar bilan aralashib ketdi.
XII asr oxirlarida Xindistonga Gazna istilochilari ikkinchi marta xujum kildi. 1175 yilda Gazna xokimi Muxammad Guriy Panjobga bostirib kirib, uni egallagach, sharkka karab siljishni davom ettirdi. 90 yillarda u Jamna bilan Gang daryolari urtasidagi butun yerlarni, sungra esa Bengaliyani bosib oldi, Guriy vafotidan keyin uning noibi Kutbiddin Oybek Gazndan ajralib chikib, Xindistonning shimolida (xozirgi Xindiston respublikasining poytaxti Dexlini markaz kilib) mustakil davlat tuzdi. Yangi davlat poytaxti shaxarning nomi bilan Dexli sultonligi deb yuritiladigan buldi.