|
Ukituvchining maksadi: Gupta davlatining vujudga kelishida Xindistonning ijtimoiy, tuzumini tushuntirib berish Gupta davrida Xindistonda kuldorlik sistemasining yemirilish shart-sharoitlarini ochib berish.
Identiv ukuv maksadlari:
Gupta davlatining ijtimoiy tuzumini biladi.
Gupta davrinida Xindistonning ijtimoiy axvolini tushuntirib beradi.
Xindistondagi kuldorlik tuzumiga baxo beradi.
1-savolning bayoni:
IV asrning boshlarida Xindiston bir necha unlab mayda va yirikrok davlatlardan iborat bulib, bu davlatlar tepasida kichik-kichik podsholar- rojalar turar edi, ular xukmron tabakalarga–braxmanlar tabakasiga (koxinlarga) va kshatriylar tabakasiga (xarbiy zadogonlarga) suyanar edi. 320 yilda shimoliy Xindistonning shunday rojalaridan biri Chandragupta I (320 – 340 ) tevarak – atrofidagi podsholarni uziga buysindirib, Gang daryosi xavzasida xiyla katta bir davlat tuzdi, bu davlat Gupta davlati deb atalib, VI asrning boshlarigacha yashadi. Chandragupta I ning vorislari zamonida, ulardan ayniksa Samudragupta (340 – 380) va Chandragupta II (380 – 414) uzlarining istilolari bilan mashxur edilar. Gupta davlati Gang daryosining kuyi okimini xam, to uning dengizga kuyiladigan joyigacha, shuningdek, Dekan yassi toglarining bir kismidan to Narbad daryosigacha bulgan yerlarni uz ichiga olar edi. Gupta davlatining poytaxti Pataliputra shaxri edi.
Gupta podsholari Sosoniylar Eroni bilan kizgin savdo-sotik olib bordi va madaniy aloka kildi. Ular Xindistonning shimoliy chegaralarini Urta Osiyolik kabilalarning xujum xavfidan uzok vaktgacha sakladi. Gupta davrida Xindiston iktisodiy va madaniy jixatdan juda yuksaldi. Xozirgi Xindistonda eng keng tarkalgan xinduizm dinining vujudga kelishi xam usha davr bilan boglangandir. Gupta davrida Xindistonning ijtimoiy tuzumi asosan xali kuldorlik xarakterini saklab kolgan edi. Kullar turli irrigasiya va kurilish ishlarida, kishlok xujaligida xamda kupdan-kup xizmatkor va malay sifatida uy-ruzgor ishlarida keng foydalanilar edi. Kullar bozori keng yulga kuyilganicha davom etmokda edi. Kullar Osiyodangina emas, xattoki Afrikadan xam keltirilar edi. Xind jamiyatida kuldorlikka xos alomatlarning mavjudligi axolining kastalarga (tabakalarga) karab bulinishida xam namoyon bulgan edi, bu bulinish Gupta davrida xam saklanib, yanada rivojlanmokda edi. Kadimiy kastalarning turtta asosiy turi – braxmanlar (koxinlar), kshatriylar (jangchilar), vayshiyalar (dexkonlar, xunarmandlar, savdogarlar) va shudralar (sobik kulllarning va xar toifadagi karam kishilarning eng past tabakasi bulib, bular «kishi xazar kiladigan» ishlarni bajaruvchi kishilar edi) –xali juda kadim zamonlarda tarkib topgan xind jamiyati sosial strukturasining turli boskichlarini ifoda etadi. Urta asrning boshlarida xind kastalari ancha evolyusionlashdi. Braxmanlar va kshatriyalar koxin va xarbiy tabakalarga aylanib ketdilar, davlat xokimiyati ularning kulida edi, shu bilan birga ular juda kup kullari bulgan eng yirik yer egalari edilar. Ikkinchi bir urtacha va past darajadagi kastalar vakt utishi bilan maydalashib bordilar. Gupta davrida kastalarning mikdori bir necha un turdan oshdi. Jamiyatning shudraga oid eng tuban kastasi «xazarli kishilar» deb atalar edi, chunki ular oliy kasta vakillariga yakinlashsa, bu oliy zotlarni guyo xarom kiladi deb xisoblanardi.
Eng past kastalarning xak-xukuksizligi, xurlanishi kuldorlik tuzumining ideologiyasini eng yorkin ifodasi edi, kuldorlik tuzumi davrida kishilar bir tomondan, tula xukukli, erkin kuldor-xukmdorlarga, ikkinchi tomondan, butunlay xak xukuksiz, xurlangan, zadalangan kullarga yoki shularga uxshab ketadigan kishilarga bulingan edi.
Ammo Xindistondagi kuldorlik tuzumining yana bir xarakterli xususiyati shu ediki, rivojlangan kuldorchilik va ekspluatasiyaning kuldorlik sistemasi bilan bir katorda goyat katta iktisodiy axamiyatga ega bulgan jamoa dexkonchiligi xam doim mavjud bulib, yashab kelmokda edi. Kishlok jamoasi kuldorlik tuzumi davrida xam, keyinchalik borib feodalizm davrida xam xind jamiyatining kuyi sosial-iktisodiy yacheykasi bulib xizmat kildi, bu jamiyat shu yacheyka ustiga kurilgan edi.
Birok gupta davri kuldorlik sistemasining tushkunlikka yuz tuta boshlaganligi bilan tavsiflanadi. Kuldorlik tuzumi zamirida feodal tuzum elementlari tashkil topayotgan edi. Garbiy Yevropa va arab xalifaligi mamlakatlarida kurganimizdek, feodal jamiyatning negizi bulgan juda kup sonli jamoa dexkonchiligining mavjudligi xind jamiyatiga kuldorlik tuzumidan feodal tuzumga utishni yengillashtirdi. Gupta davrida kulchilik tugatilib, feodalizm tugila boshlaganligi bir kancha faktlardan kurishimiz mumkin. Kullar tez-tez erkin kuyib yuboriladigan va muayyan xizmatlarni utash sharti bilan ularga uncha katta bulmagan yer uchastkalari ajratib beriladigan buldi. Poshdo xujaligidagi yerlarning xammasida xam kullar ishlamas edi. Bu yerlarning talay kismi xosilning bir kismini podsho xujaligiga topshirish sharti bilan ijaraga berilar edi. Mayda ijarachilikka utilishiga sabab, manbalarning kursatilishicha, kullarning yetishmasligi edi. Shu bilan bir vaktda kishlok jamoasining uz ichida muxim jarayonlar yuz bermokda edi. Ishlab chikaruvchi kuchlarning usishi va ishlab chikarish kurollarining takomillashishi natijasida kichikrok oilaning kuchi bilan xam xujallik yuritish mumkin bulib koldi. Katta oilalar mayda - mayda oilalarga bulinib ketdi. Oddiy jamoachilarning bir kismi xonavayron bulib, jamoaning ancha boyrok a’zolariga karam xoliga tushib kolar edi. Jamoaning ichida ekspluatatorlar katlami bunyodga kelar edi, bularning juda kup mol-xayvonlari va mexnat kurollari bulib, xonavayron bulgan jamoachilarni ekspluatasiya kilar edilar. Bularning xammasi okibat-natijada feodal karamligi munosabatlarining urnatilishiga olib kelar edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
