O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

18 - mavzu: XVI-XVII asrlarda Italiya
Ajratilgan soat:4
Dars turi: ma’ruza.


Asosiy savollar:

1. 
   Italiyada iktisodiy tushkunlikning boshlanishi.
   
2. 
   Savonarolaning chikishi.Rimning talanishi.
   
3. 
   Keyingi uygonish .XVI asr italyan madaniyati.
   
4. 
   Neapolda Mazanyello kuzgoloni
   

Tayanch iboralar:
Iktisodiy tushkunlik, savdo va sanoat, siyesiy tarkoklik, Savonarola chikishi, «talon-taroj kuni», buyuk gumanistik madaniyat markazi, keyingi italyan Uygonish davri namoyandalari, italyan fani, Mazanyello kuzgoloni, Sisiliyadagi xarakat.

1-asosiy savol:

Italiyada iktisodiy tushkunlikning boshlanishi.


Ukituvchining maksadi: Italiyada iktisodiy tushkunlik boshlanishi sabablarini ochib berish, tushkunlikning savdo va sanoat soxalariga ta’sirini kursatish, Italiyadagi siyesiy tarkoklikni sharxlab berish, siyesiy tarkoklik okibatlarini kursatish.


IDENTIV UKUV MAKSADLARI:

1. 
   XU1 asrdagi Italiyada iktisodiy tushkunlik sabablarini ochib beradi.
   
2. 
   Tushkunlikning bujua va ishchilarga ta’sirini kiyeslaydi.
   
3. 
   Italiya tarkibidagi tarkok yerlarni biladi.
   
4. 
   Siyesiy tarkoklik okibatlarini kursatadi.
   

1-asosiy savol bayeni: 429-430 betlar
XVI asrda Italiyada iktisodiy tushkunlik boshlandi. XV asr oxirlaridayok italyan sanoatining tushkunlikka uchraganligi sezila boshladi. Xatto Italiyada Florensiya movuti urnini ingliz movuti kisman egallay boshladi. Yevropaning uz sanoati rivojlanib borganligidan italyan movuti u yerda kamrok sotiladigan bulib koldi. Angliyadan tashkari, Fransiya bilan Germaniyada xam sanoat yuksalib bordi. Niderlandiya butun XVI asr davomida savdo va kema katnovi soxasidagina emas, sanoat soxasida xam tez tarakkiy kildi.
Buyuk geografik kashfiyotlar Italiyaning Shark bilan olib borayotgan savdosiga kattik zarba berdi. Tugri, Italiyaning savdo oboroti birdaniga kamayib ketmadi. Venesiya XVI asrdagina emas, xatto XVIII asrda xam juda boy savdogarlar respublikasi bulib kola berdi. Birok, uning jaxon savdosidagi salmogi ancha pasaydi. U endi fakat Yakin Shark mamlakatlari bilangina savdo – sotik ishlari olib boradigan bulib koldi. Rivojlanib borayotgan okean mustamlaka savdosidan Venesiya butunlay chetda koldi.
Savdo va sanoat soxasidan sikib chikarilayotgan italyan burjuaziyasi bank – sudxurlik operasiyalariga tobora kuprok murojaat kila boshladi. Kapital kuyishning ikkinchi formasi – yer sotib olish buldi. Burjuaziya yer sotib olib, dvoryanlarga aylandi. Sanoat tushkunligi manufaktura ishchilariga xam ta’sir kildi. Kup ishchilar shaxarlardan yana kishlokka kuchib ketib, unda kupincha ijaraga olinganbir parcha yerda dexkonchilik kildilar, bogdorchilik, uzumchilik bilan shugullanadilar. Italiya burjuaziyasi katta yer egalariga aylangan bulsa xam, ishlab chikarishni revolyusionerlashtirish maksadini kuzlamadi. Dvoryanlar singari burjuaziya xam yerlarning teng sheriklik sharti bilan mayda dexkonlarga ijaraga berdi. Mamlakatda sanoat va savdo tushkunligi sharoitida feodal reaksiyasi tusiga kirib borayotgan feodal munosabatlar uzok vakt vaktlargacha mustaxkamlanib koldi.
Italiya XVI asrda siyosiy jixatdan ilgarigidek tarkok mamlakat bulib kola berdi. Davlatlardan kattaroklari: shimolda – Venesiya, Genuya, Milan xamda Savoyya va Pyemont gersogliklari, urta Italiyada – (1531 yilda Taskaniya gersogligiga aylantirilgan) Florensiya va papa davlati; janubida – Sisiliyani xam uz ichiga olgan Neapol kirolligi bulgan. Bundan tashkari, unlab mayda «mustakil» yerlar bulgan.
Respublika tuzumi deyarli xamma yerda monarxiya tuzumi bilan almashtirildi. Milanda kondotyer Sfors oilasi gersog unvonini oldi. Florensiyada medichilar avlodi. Toskaniya gersoglari unvoniga ega buldi. Papa oblastida papalar mutlak monarxga aylanib, ular uz chegaralarini kengaytirish uchun mumkin bulgan xamma vositalarni ishga soldilar. Aleksandr VI Borjia (1492 – 1503), Yuliy II (1503 – 1513) va Lev X Medichi (1513 – 1521) degan papalar uzlarining dabdabali xayotlari, xarbiy va diplomatiya soxasida yurgizgan murakkab siyosatlari, italyan dinastiyalari bilan shaxsiy va nasabiy alokalariga karaganda yepiskoplapdan kura kuprok dunyoviy xokim edilaryu
Mayda bulaklarga ajralib ketgan tarkok Italiya muttasil fitnalar, yashirin diplomatik makrlar, uzaro mayda adovat, janjal va urushlar maydonidan iborat edi. Bularning xammasi boshka yirik chet mamlakatlarning Italiya ishlariga aralashuviga sabab bulardi. 1494 yildan ortikrok davom etdi va fakat 1559 yilda tuxtadi. Fransuzlardan tashkari XVI asrda gabsburglar dinastiyasining vakili bulgan imperator Karl V xukmronligi ostida kolgan ispan va german feodallari xam Italiyaga bosib kirdilar.. Fransuz, ispan va german kushinlari Italiyani taladilar va xonavayron kildilar. XVI asrning birinchi yarmida xali xam kudratli bulgan Turkiya imperiyasiga karshi kurashda Venesiya katta kuch sarflashga tugri keldi.
Nokulay xalkaro vaziyat va chet davlatlarning tugridan-tugri intervensiyasi italiyani yanada kuchlirok iktisodiy va siyosiy tushkunlikka olib keldi.