|
Nazorat topshiriklari:
Italiyada fransuz urushlari boshlangani bilan Florensiyada nima sodir bulganini kursating
A. Inkilob
V. Savonarola chikishi
S. papalar xukmronligi
D. Davlat tuntarishi
Ye. Kuzgolon
Savonarola kim bulganini toping.
A. Toskana gersogi
V. papa
S. dominikanlik monax
D. Fransuz feodali
Ye. Oddiy dexkon
Italiya XVI asr boshida _______________________________ boshchiligidagi ____________________ va ________________________ raxbarligidagi________________urtasida urush maydoniga aylandi.
Karl V nima sababdan Rimga uz kushinlarini yuborganini ayting.
«Talon-taroj kuni» deb kaysi kunga atalishini kursating
A. 1512 yil 15 avgust
V. 1525 yil 12 sentyabr
S. 1527 yil 6 may
D. 1532 yil 11 aprel
Ye. 1512 yil 9 fevral
3-asosiy savol:
Keyingi uygonish. XVI asr Italyan madaniyati.
Ukituvchining maksadi: Keyingi Uygonish davri namoyandalari faoliyatini sharxlab berish, Italiya buyuk gumanistik madlaniyat markazi ekanligini kursatish, Italiyada ilm-fan ravnakigsha xissasini kushgan allomalar xakida gapirib berish.Taplabalarda Italiyalik buyuk mutafakkirlar ijodiga kizikish uygotish.
IDENTIV UKUV MAKSADLARI:
3.1.Italiya buyuk gumanistik madaniyat markazi bulishi sababini tushunadi.
3.2.Keyingi uygonish davriga baxo beradi.
3.3.Uygonish davri namoyandalari faoliyatini biladi.
3.4.Italiyada ilm-fanga xissa kushgan mutafakkirlarni biladi.
3-asosiy savol bayeni:
Mamlakatda iktisodiy tushkunlik boshlanganiga va siyosiy vaziyatning ogir bulishiga karamasdan, Italiya XVI asrning birinchi yarmida xali buyuk gumanistik madaniyat markazi bulib kolaverdi. Utmishda tuplangan moddiy boyliklar xamda XVI-XV asrlarda yetishib chikkan olimlar, yozuvchilar, rassomlar, xaykaltoroshlar, arxitektorlar va Uygonishg madaniyatining boshka nomoyandalari xuddi mana shu vaktda eng yetuk samaralarini berdi. Florensyaning eng mashxur siyosiy arbobi N i k k o l o M a k i a v ye l l i (1469-1527) ulkan mutafakkir, tarixchi, xukukshunos va faylasuf bulgan. Makiavelli «Florensiya tarixi»ning avtori xamda kadimgi Rim tarixchisi Tit Liviy va antik davrdagi boshka avtorlar yozgan asarlarning sharxlovchisidir. Ammo u ayniksa uzining «Podshox» degan (taxminan 1512 yilda yozgan) kitobi bilan shuxrat kozongan. Makiavelli bu kitobida Italiyaning usha davrdagi ilgor sinflarining milliy birlik yulidagi intilishlarini yakkol ifodalab bergan. Makiavelli bu kitobida Italiyaning usha davrdagi ilgor sinflarining milliy birlik yulidagi intilishlarini yakkol ifodalab bergan.Mak4iavelli uz zamonasidagi italyan shaxar respublikalari siyesiy tuzumining krizisini aks ettirsa xam, respublikachilik karashlardan voz kechadi. U butun umidini monarxiyaga boglaydi va monarxiya Italiyaning tarkokligiga barxam berib, uni Ispaniya va fransiyaga uxshash markazlashgan yagona davlatga aylantrishi kerak, deb umid kiladi. Makiavelli «Podshox asarida» katta tarixiy tajribani umumlashtirdi. Makiavelli XV-XVI asrlardagi garbiy yevropa kirollari va xukmronlarining (ayniksa Fransiyadagi Lyudovik XI va Italiyadagi Sezar Borjianing) amaliy ishlarini urganib, yevropa olimlari orasida birinchi ularok uz kitobida absolyutizmni shunday bir davlat deb karaydiki, unda xukukning negizi zurlikdir, unda monarxlar xech kanday prinsiplarga yoki axlok koidalariga amal kilmaydilar, balki fakat uz manfaatlari nuktai nazaridangina ish kiladilar. Keyinchalik Makivellining «Podshox» asari Yevropadagi va xatto Sharkdagi kupgina monarxalr uchun uzok vaktgacha dasturamal bulib koldi, monarxlar uz absolyut va mustabid siyosatida Makiavellining maslaxatlarini amalda kullanib keldilar.
Keyingi Italyan uygonish davrida tibbiyot va matematika fanlari soxasida katta muvaffakiyatlarga erishildi. Mashxur Leonardo da Vinchi (1452-1519) eng ajoyib olim – injener, fizik, anatom, matematik, astronom va geolog bulish bilan birga goyat ulug rassom xam bulgan.
Leonardo da Vinchi yaratgan «Pinxoniy tanavvul», «Madonna Litta», «Jokonda» singari kartinalar Uygonish davridagi italyan san’ati dunega mashxurdir. Leonardo da Vinchidan boshka yana Mikelanjelo Buonarotti (1475-1564), Rafael Santi (1483-1520) va Vechelo Tisian (1477-1576) kabi genial rassosmlar va xaykaltaroshar Uygonish davrining buyuk san’atkorlari bulishgan.
Mikelanjelo buyuk xaykaltarosh va rassom bulib, tavrot va antik syujetlarda juda kup asarlar yaratgan, u uzining asarlarida zavk, kuch va gayrat bark urib turgan azamat figuralarni tasvir etadi. Rafael onalik guzalligini goyat yorkin «Sikstin madonnasi» (Drezden gallereyasida saklanadi) ayniksa mashxurdir. Bu asar rasmning aloxida nafisligi va nozikligi bilan ajralib turadi.
Tisian portretlari san’atkorlaridir. Fransisk 1 va Karl V ning xam kupgina portretlarini Tisian chizgan, bu asarlar goyat chukur realistik uslubda ishlangan.
Rimdagi avliyo Pyotr sobori keyingi Uygonish davridagi Italiya arxitektura san’atining goyat buyuk yodgorligidir. Bu sobor butun asr davomida kurilgandir (1506 yilda boshlab, 1590 yilda kurilib bulgan). Uning balandligi 132 metr bulib, 15 ming kv.metr maydonni egallaydi (ayo Sofiya esa 6800 kv. metr maydonni egallaydi) Sobor Uygonish davrining arxitektura uslubida boshlanib, shundan ancha keyingi barokko uslubi elementlari bilan chatishib ketgan.
XVI asrning ikkinchi yarmida xam Italiyaning iktisodiy tushkunligi davom etdi. Italiya yangi jaxon savdo markazlaridan tobora chetlasha bordi. Gabsburglarning Valua bilan bitim tuzishi natijasida Italiya 1559 yilgi Kato-Kambreziya sulxiga muvofik uzil-kesil Ispaniya xukmronligi ostiga utadi (Neapol, Milan va boshkalar). Xorijiylarning ogir milliy zulmi xukmronlik kilgan uzok davr boshlanadi. Mamlakatning ichki savdo va sanoati yana pasayadit. Ayrim shaxarlarning axolisi bar necha baravar kamayib ketdi. Feodal dvoryanlar va klerikal elementlarining axamiyati kuchaydi. Uz pomeshchiklariga tulaydigan soliklar dastidan ezilgan dexkonlar yana buning ustiga juda kup va ogir davlat soliklari xam tulashga majbur buladilar, bu soliklardan keladigan daromad Italiyadagi mayda va juda mayda davlatlarning xaratlariga, kisman chet el feodallari foydasiga sarf kilinadi. Mamlakatda banditizm avj olib, kundalik xodsaga aylanib kolgan edi. Bu sharoitda italyan madaniyati pastlab ketadi. Mashxur italyan shoiri Torkvato Tasso (1544-1595) salib yurishlari syujetini uz ijodining mavzusi kilib oladi.
XVI asrning oxirlari va XVII asrning boshalrida yashagan domnakanlik monax Tomazo Kampanello (1568-1639) Italiyaning atokli mutafakkirlaridan biri edi. kampanenella 1600 yilda ispan Gabsburglarining zulmiga karshi Kalabriyada kutarilgan kuzgolonda katnashdi. Kampanello kuzgolon vaktida kamokka olinib, salkam 25 yil umrini xar xil turmalarda utkazdi. U turmada ekanida utopik xarakterdagi «Kuyosh shaxri» degan asarini yozdi. Kampanenalla bu asarida fan negizida va mexnatni rejali tashkil etish asosida kurilgan ideal kommunistik jamiyat tuzumini tasvirlaydi, u tasvirlagan jamiyatda xususiy mulk, tekinxurlik bulmaydi, ortikcha mexnat bilan band bulmagan kishi uz jismoniy va ma’naviy kuchlarini garmonik tarzda kamol topdirdi. Kampanellaning «Kuyosh shaxri» asari morning «Utopiya»si bilan birgalikda Yevropada sosialistik fikrning ilk rivojlanishini aks ettirgan eng ajoyib asar bulgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
