|
4-mavzu : XII-XV asrlarda Rus davlati
Ajratilgan soat: 2
Dars turi: ma’ruza.
Asosiy savollar:
Rusda feodal tarkoklik.
Mugul tatar istilosi xamda nemis va shved boskinchilariga karshi kurash
Rus yerlarining Moskva tevaragida birlashuvi
Tayanch iboralar:
Feodal tarkoklik, Kiyev Rusi, knyazliklar, Buyuk Novgorod, Vladimir-Suzdal knyazligi, mugul-tatarlar,nemis va shved risarlari, dvoryan va cherkov yer egaligi, Moskva yuksalishi, Kulikovo jangi, markazlashgan davlat, Rus madaniyati.
1-asosiy savol:
Rusda feodal tarkoklik.
Ukituvchining maksadi:
Rusda feodal tarkoklik sabablari va moxiyatini tushuntirish, Kiyev Rusidagi mustakil knyazliklar xakida ma’lumot berish, Buyuk Novgorodning axamiyatini ochib berish, Vladimir-Suzdal yeri xakida ma’lumot berish, Rus siyesiy tuzumini tushuntirish, feodal yer egaligi xakida gapirib berish.
IDENTIV UKUV MAKSADLARI:
1.1.Rusdagi feodal tarkoklik sabablari va okibatini ochib beradi.
1.2. Buyuk Novgorodning tutgan urnini tushuntiradi.
1.3.Rusdagi mustakil knyazliklarni biladi.
1.4. Moskva shaxriga kachon asos solganligini biladi.
1.5 Kiyev Rusi xamda uning tarkibidagi knyazliklar ijtimoiy-iktisodiy xayeti xakida tushunchaga ega buladi.
1-asosiy savol bayeni:
1X asrning urtalarida vujudga kelgan kadimgi Rus davlati poytaxti Kiyev shaxri bulgan. Slavyan kabilalari feodal jamiyatiga urugchilik jamoasining yemirilishi natijasida utdilar. Kiyev Rusining iktisodiy va madaniy tarakkiyetida Vizantiyaning roli nixoyatda katta bulgan.
Rus yerlarida X1 asr oxiri-XII asr boshlarida feodalizm uzil-kesil urnatildi. Mamlakatda bolangan iktisodiy tarakkiyet, uning turli kismlarida yirik yer egalari, knyaz va boyarlarning kuchayishiga olib keldi. Kiyevdan uzokdagi va endilikda yetarlicha rivojlangan Novgorod, Polosk, Smolensk, rostov, Suzdal, Ryazan kabi yirik shaxarlar uz viloyatlarining mustakil markazlari bulishga intilishar edi.
Vladimir Monomax va uning ugli Mstislavning kipchoklarga karshi xarbiy yurishlari, ularning xavfini vaktinchalik bulsada bartaraf etdi va markaziy xarbiy birlikka birmuncha zaruriyat bulmay koldi. Yirik shaxarlarning boyarlari bundan foydalanib, Kiyevga karam bulmagan mustakil knyazliklar barpo kilishga kumaklashib, ayrim knyazlarni uzlariga xukmdorlikka taklif kila boshladilar. Knyazlarning 1097 yili Lyubechda bulgan syezdi: «xar kim uz yurtiga ega bulsin» deb karor chikardi. Bu esa feodal tarkokligi boshlanishini tantanali ravishda e’lon kilinishi edi. Solnomachi 1132 yili «butun Rus yeri bulinib ketdi» deb yezgan edi. Rusda feodal tarkoklik davri boshlandi.
Kiyev Rusi buyuk knyazlari xokimiyatining zaiflashuviga janubiy viloyatlardagi tushkunlik xam sabab buldi. Kiyev va uning atrofidagi yerlarga turli knyazliklarning taxdtdi, shuningdek kuchmanchi poloveslar xujumlari tuxtovsiz davom etardi. Natijada XP asrdan boshlab kuplab dexkonlar va shaxar axolisi tinchrok joylarni axtarib, janubi-garbiy va ayniksa shimoli-sharkiy, Volga-Oka darelari xavzasiga kucha boshladi. Yangi yerlarda tez orada shaxar va kishloklar barpo etilib, ulardagi axoli soni kupayib bordi.
Kiyev Rusidan mustakil knyazliklar: Chernigov, Polosk, Pereyaslav, Galisk, Volinsk, Smolensk, Ryazan, Rostov-Suzdal, Novgorod yeri, Kiyev knyazligi va bir kator mayda knyazliklar tashkil topdi. Xar bir knyazlik butunlay mustakil bulib, uzining ichki tartiblarinigina emas, balki tashki siyesat olib borishi, urush va tinchlik muammolarini xal etish xukuklariga xam ega edi.
Rusdagi feodal tarkoklikning turtta salbiy xususiyatini aloxida kursatish lozim: 1) uzaro feodal urushlarining tuxtovsiz bulishi; 2) mamlakat mudofaa kobiliyatini zaiflashuvi; 3) knyazliklarning vorislar orasida taksimlanib yanada maydalasha borishi; 4) knyazlar va maxalliy boyarlar orasida nizolarning kuchayishi xollari ruy berdi.
Novgorod yeri Kiyev bilan ochikdan-ochik alokasini uzgan birinchi mustakil knyazlik buldi. Kichkina kal’a sifatida paydo bulgan Novgorod X1 asrga kelib fakat Rus yerlarining emas, balki Yevropaning xunarmandchiligi va savdosi yuksak rivojlangan shaxarlaridan biriga aylandi. Shaxar muynalarga boy shimoliy-sharkiy rayonlarga xukmronlik kilardi. Novgorod bir necha savdo yullarining kesishgan yerlarida joylashgani, uning Boltik dengizi orkali Yevropa, Volga daresi va Kaspiy dengizi orkali esa Osiye mamlakatlari bilan xalkaro savdo alokalarini olib borishi imkoniyatini yaratdi. Shu sababdan novgorodda yaratilgan xalk ogzaki ijodi asarlari kaxramonlari kemasoz-dengiz sayexlari Sadko va Vasiliy Buslayevlar bulgan.
X1 asrda Novgorodda an’anaga kura knyaz-noib Kiyev Buyuk knyazining katta ugli bulgan. Lekin bora-bora boyarlarning mavkei oshib, ular knyaz xokimiyatini cheklab kuyganlar va Novgorod boyarlar respublikasiga aylangan. Novgorodliklar vechesi 1136 yili Monomaxning nevarasi –Vsevolod Mstislavichni knyazlikdan chetlatib kamokka olishga karor kilgan. Shu vaktdan boshlab shaxar butunlay feodal respublikasiga aylanadi. Novgorodning siyesiy xayetida , xalk vechesida zodagon boyarlar ichidan saylanadigan shaxar xokimi va «shaxar kengashi» va saylab kuyiladigan yepiskop bosh rolni uynardi.
Moskva, Rus yerlaridagi Kiyev, Galich-Volin, Vladimir –Suzdal knyazliklarida xam XII –XIII asrlar boyarlarning knyazlarga karshi kurashi ostida utdi. Jumladan, Vladimir Monomaxning ugli Yuriy Dolgorukiy XII asrda Rusning shimoliy-sharkida Volga va Oka darelari orasiga kuchib kelib joylashgan xamda maxalliy tub fin-ugor kabilalari bilan yakinlashayetgan axoliga knyazlik kilardi. Vladimir-Suzdal yerlarida XI-XII asrlar davomida: Rostov, Suzdal, Yaroslavl, Vladimir, Yuryev, Dmitrov kabi shaxarlarga asos solindi. Knyazlik yerlaridagi Kuchkov kishlogida 1147 yilning baxorida Yuriy Dolgorukiy Kiyev ustidan erishilgan galabalardan birini nishonlagan. Moskva deb atala boshlagan bu joyda 1156 yili yegochdan birinchi kal’a kurildi.
Yuriy Dolgorukiyning avlodlari Vladimir yerlarida va Moskvada Ivan 1U Grozniyga (1584 y) kadar xukmronlik kildilar. Vladimir –Suzdal knyazligi kelajakda rus yerlarining birlashishiga asos buldi. Moskva X1U asrda ana shu birlashish jarayenining markaziga aylandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
