beshtalamaz (beshchalamiz), ol-titalamiz, ettitalamiz.
Ba‘zan ma‘ponn kuchaytirish va ta‘kidlab kursatish uchun -ov, -ala affkksini
olgan sonlardan oldin kishilik, ko‗rsa-tish olmoshlari ski har so‗zi ho‗llanadi: biz
ikkovimiz, siz uchalangiz, sen ikkalang, har ikkalasi..: Har ikkala brichkada ham
to‘la xotin-xalaj. (A. Q.) Har ikkala kichik xotin ham... o‘g‘ilni istashar ekan. (A.
Q.) Sizlar har ikkalangiz, biz %yar uchovaASHz va b.
-ala affiksini olgan so‗z egalik affiksisiz qo‗llanganda gzpda apitslovchi
(izohlovchi); egalikni olganda, ega, to‗ldi-ruvchi, kesim, qarat^ichli anitslovchi
bo‗lib keladi: Ikkalasi-ning bo‘yi baravar bo‘lsa hal... (M. Ism.) Iigitlar
ikkalasi ham paxtaligini echishdi. (As. M.) Uchalasini bitta plash-pa-latkaga
o‘rashibdi. (A. H._) Turdimat uchalasiga rosa sinchiklab tikildi. (M. Ism.);
3) -ov + la-b yoki -ov + la + sh-ib affikslarining sanoq
sonlarga
qo‗shilib
kelishidaya
jamlovchi
sonlar
hosil
bo‗ladi:
Uchovlaishb ichkariga kirshidi. (M. Ism.) Uroz oga bilan akam
akkovlashib
bir
hozlini
ijaraga
olishda.
(O.)
Bu
vazifani
ikkovlab bajardik;
4) -ov+
-lan.
Bu
affiks
juda
kam
so‗llanadi:Olgovlano.1y
bo‘lsa,
og‘zidagin
oldirar.
(Ma \ol.)
Bu
affikslarning
qo‗shi-
lishidan
hosyal
qnlingan
jamlovchn
soilar
gepsa
^ol
vazifa -
sida kelzdi.
Ayrim sanoq soyalarga egzlik affiksn qo‗shmlib, jamlovchn son ma‘nosi
ifodalanadi: sizlarning ikkisi (qizlarning ik-kalasi).
105-§. Qasr son. Kasr son butunning qismlarini ifodalash uchun ishlatiladi.
Kasr sonlar tuzilishiga ko‗ra boshqa son-lardan farqlanadi—ular ko‗pincha,
birdan ortih sonlarning bvrikishidan (sintaktik usul bilan) hosil bo‗ladi. Ular
odatda sanoq sonning chiqish va bosh kelishik formasidagi birshshasi (ba‘zan
qaratqich va bosh kelishik shaklida birn-kishi) orqali ifodalanadi: Ularning
to‘rtdan bir qis.ii fan doktori va fan kandidati degap ilmiy darajaga ega. (Gazeta -
dan.) SHahar proletariatining uchdan ikki sislsh gazlama to‘-qshi bilan
shug‘ullanadi, uchdan ikki sismi esa yarim kustar korxonalarda ishlardi.
(Gazetadan.)
Kasr son taalluqli bo‗lgan otlar shu sonlardan oldin, qa-ratqich yoki chiqish
kelishiklari formasida keladi: ...paxtakor-larning uchdan biri Zulfiqorovning
zvenosiga o‘tkazildi. (A. Q.) Foydadan o‘ndan to‘qsizi xo‘jayinlarning
xamyoniga tushardi. (0.)
Ayrnm vaqtda chiqish kelnshigi formasida keladngan otlar kasr son orasida
ham keladi: Un beshta otdan akkitasigina uni ko‘tara olardi. (A. 1\.) Knyaz uchta
otdan ikkitasini berib yubordi.
Kasr sonlarning surati bosh, maxraji chy^ish kelishik formasida keladm.
Otlashganda kasr sonlarning maxraji o‗z-garman, surati egalik va kelishik
qo‗shimchzlarini oladn: ...hovlining %am to‘rtdan birini ayzon egallagan eda.
Do'stlaringiz bilan baham: |