O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi

bittadan,  ikkitadan  bo‘lib  kela  boshladi.  (A.  Q.)  Hammamiz  bittadan  non  olsak 

bas.  (0.)  Biqinib,  nafaslarimizni  yutib  turib,  hayajon.  bilan bittadan  tosh otamiz. 

(0.) 

Sonnnng  bu  turi  numerativlar  bilan  ham  qo‗llaiishi  mum-knn.  Numerativlar 

sanoq  son  o‗zagi  +  numerativ  +  chiqnsh  keli-shigi  qo‗shimchasi  shaklida 

ho‗llanadi: Dilafruz har qo‘lida ikka donadan gul bilan kelardi. Farruxning 

kitob javoni-da besh nusxadan sport gazetalari saqlanardi. 

-tadan  affiksini  olgan  syaaots  sonlar  ba‘zan sismni bnl-diruvchi  son+yig‗indipi 

ko‗rsatuvchi  son  tigshda  birnkmali  xolda  ham  qo‗llanadi.  Masalan:  Opamnang 

qo‘lida ikkitadan to‘rtta kitob. 

«Sanoq  son  +  ot»  birikmasi  o‗zaro  sintaktik  munosabatga  knrishganda 

quyidagn  xususiyatga  zga  bo‗ladi:  a)  birikmaniig  ot  sismi  ega  bo‗lib,  kesim 

bilan  shaxs  va  sonda  moslashadi.  Sa-noq  son  unnyag  (eganing)  aniklovchisi 

bo‗lnb keladn: Besh ki-shi so‘zladi; b) sapoq son eganing sostaviga kiradi: Un-o‘n 

besh student kelishdi. 

Sanoq  sonlar  qo‗shma  sifat  sostavida  keladi.  Buiday  bi-rikma  ko‗pincha  -li 

affiksishg  qabul  qilzdn:  tuqqiz  qavatli  uy,  besh  yasharli  bo/.a,  uch  kiyaometrli 

yo‘l.  SHu  birkkma  -li  affiksisiz  ^o‗llanishi  ham  mumkiya:  besh.  yashar  bola,  un 

qavat bino, ikki kilometr  yo‘l. 

Bunday  ko‗shma  sifatlar  ichida  ke.1gan  sanots  son  bevosita  keyingi 

aniqlanmishga  (o‗rniga  ko‗ra  uchinchi  so‗zga)  bog‗lanmay,  o‗zidan  keyingi  so‗zga 

tobe  bo‗lnb,  ular  bnrgalikda  birnkmali  aniqlovchi  holida  keyingi  otga  bog‗lapib 

keladi.  Bunday  bi-rikmalarnnng  ikkinchi  elemepti  ko‗pincha  numeratnv  so‗zlardan 

bo‗ladi.  Lekln  har  qanday  numsrativlar  ham  -li  affiksini  qabul  qilib.  qo‗shma 

sifat  holida  kela  bermaydi. 

Bar  so‗zi  qo‗llanishn,  vazifasn  va  ma‘nosiga  ko‗ra  ayrim  hollarda  boshha. 

sanoq  sonlardan  farqlankb  turadi;  Bu  so‗z  tub  so‗z  shaklida,   znrKM 

affikslarni qabul qklgan  holda yokn juft  holde  qo‗llanadn. 

I. Bir so‗zi  tub  so‗z shaklida  qo‗llanganda: 

a)  sanoq 

ma‘nosini 

anglatnb, 

predmetning 

miqdorili 

bil- 

dnradi: YAna bir masalani gaplashib olishimiz kerak (0.);  

b)  ot 

oldida 

 

noanihlikni 

ko‗rsatuvchi 

formapt 

bo‗lib 

 

ke- 

ladi.    Bu  vaqtda  u  ma‘lum  miqdor    ma‘nosi    bilan  bog‗laimay- 

di:    Keng  yagrinli  bir  o‘zbek  yigiti  so‘zlay    boshladi.      (0.)    Bu 

misoldagi 

bir 

so‗zl 

ham 

 

miqdor, 

ham    noanitslikni  ko‗rsatishi 

mumkin. 

Jopli 

tilda 

bunday 

birikma 

farqlanib 

turadi: 

bir 

so‗zi 

miqdorni 

ko‗rsatsa, 

logik 

urg‗u 

oladi 

(bir 

kitob); 

noaniq 

formapt bulnb kelsa, urg‗u olmaydi  (bir kitob). Bunday hol- 

larda  bir  so‗znning  aniq  oki  noaniq  miqdor  ifodalashinn  aniq-lash  uchun yuqoridlgi 

tipli  birikmani  saratqkchli  barnkmaga  aylantirkb  ko‗rksh  kerak.  Lgar  saratqichli 

birikmaga  aylanti-rib  bo‗lsa,  aniq  mi^dorsh;  qaratqichli  birikmaga  aylantirib 

bo‗lmasa, noaniq miqdorpi bnldiradi: bir o‘quvchi—■ o‘quvchilar-ning biri. (Bunda 

annq  miqdor  ifodalangan.)  Bir  so‗zidan  ks-yingi  so‗z  egalik  qo‗shkmchasnni  olgan 

ot  ski  ko‗rsatish  olmoshla-ridan  bo‗lsa,  u  donm  anpq  miqdorni  ifodalaydi:  bir 

kitobim;  Bu  erda  bir  shu  uy  qoldi.  Noaniqlikni  bildiruvchi  formant  bo‗-dib 

kelganda  ba‘zai  sifat  bilan  birga  birikmaln  annqlovchinn  tashkil  etishi  mumkin. 

Masalan:  qiziq bir kitob; 

v)  harakatning 

belgisini 

bildirib, 

gapda 

hol 

bo‗lib 

kela- 

di:  Maishna  bir  lapingladi-da,  yana        ilgariladi.      (S.  Ahm.)  

Ba‘zan 

ma‘ioni 

kuchaytirish 

uchun 

shu 

xildagn 

gaplarda 

kssim 

takrorlznib  keladi:  bir urshidi,  bir urishdi...; 

g‗)  mazmunidan  istak  apglashilgai  gaplsfda  biror  voqea-hodisaning  bejarilishi 

mo‗ljal  qilingapligiin  Oildiradn:  ertaga bir dam olsam; 

d) predmetnnng 

bir 

turda 

yoki 

jinsdosh 

ekanlig‗nii 

ifoda- 

lab,  «bir  xnl»  degan  ma‘nopi  bildiradi.  Masalan:  Uning  di- 

rektor 

Nishonxo‘jaev 

bilan 

tili, 

dili, 

qilig‘i