Bosh. Bu so‘e ba‘zi hayvoplarni hisoblashda qo‗llaniladi: Kolxoz chorvasij
bir yuz o‘n to‘qqiz bosh soramol qo‘shildi. (A. Q.)
Bosh so‗zi uzumiing hisobida ham ishlatiladk: Ikki bosh oq chillakini
endigina chumchuq talay boshlagan ekan. (S. Ahm.)
Tup. Bu so‗z orhali daraxt, gul va boshqa ba‘zi o‗simlik-larning hisobn ko‗rsitiladi:
CHorvoqcha katta bo‘lmisa ham, ik~ ki tup olcha, bir tup shaftoli, bir-ikki tup
sizil gul bor ekan. (A. Q.) Ariq bo‘yida ikki tup gulsapsar ochildi. (S. Ahm.)
Nafar. Bu so‗z ko‗pikcha kishilarnipg ayrim guruhpni yakka-lab hisoblashda
qo‗llaniladi: Ikki nafar qizil askar ko‘z o‘n-gida. (Oydin.) Uch pafar yosh ofitser
gulni olishga iitilardi, (Voynich.)
2. Butunniig, guruhning yoki to‗daiing qismini hisoblash uchun
ishlatiladigan so‗zlar:
Burda, Bu so‗z ko‘pincha nonning qismini bildiradi: Har ex-timolga sarish
qopqonga bir burda non ham sistirib Qo‘ydi. (S . Ah m . ) J a m ol i d d i n
d a stu rxon d a n b ir b u rd a n on old i. (M. Ism.) Bir burda non bir-birisiz
tomog‘idan utmaydi. (S. Ahm.) Ba‘zan burda so‗zi ko‗chma ma‘noda son
bilan birga aft-bashara, yuzga nisbatan (ozg‗in, horg‗in goz degan ma‘no da)
ham ishlatiladi: Mamarayim afandiniig ajin bosgan, surish -gan bir burda
yuzida iljayganga o‘xshagan bir narsa ko‘rindi. (M- Ism.)
Parcha. Bu so‗z parsa-predmetlarning qismini hisoblashda qo‗llapiladi.
Ko‗piicha kichik degap ma‘ioni ham bildiradi: Onam bir parcha erini sottirib
otamning o‘ligini ko‘m di. (Oy-din.) Erda bir parcha eski namat ustida kir
ko‘rpacha, xolos. (O.) Otangizdan bir parcha er qolganda, o‘sha
qiyinchiliklarni ko‘r-mas ediigiz. (A. Q.)
Varaq (sahifa). Bu so‗z ko‗proq yozilgan yoki yozishga mo‗ljal-langan
qog‗ozlarning qismnpi hisoblash uchun ishlatiladi: SHu niyatda o‘rnidan
turib bir vara.% qog‘ozni olda. (S. Ahm.) Saida o‘n to‘rt sahifadan iborat
qo‘l yozma nutqini ko‘rib chiqdi. (A. Q.)
Og‗iz. Bu so‗z juda qisqa vaqt davssh etuvchi kutq protsessi hisobini
anglatadi: Bir og‘iz gapimiz bor, shuni sizga aytga -ni keldik. (A, D.)
Unsinning yuragiga quvvat bo‘ladigan bir-ikki og‘iz so‘z aytmoqchi
bo‘ldi. (A. Q.) Bu hisob so‗zi ba‘zan fs‘l oldida kelib, harakat-holat
ifodalaydi: Uzim ham siz-larni pig‘ib, ikki ogiz gaplaishoqchi zdim, (A.
Q.) Bu haqda bir og‘iz aytib qo‘yishimni lozim topmabdi. (Mirm.)
Luqma. Bu so‗z ba‘zai oshning qismi, ba‘zan ko‗chma ma‘poda so‗zlashish
protsessining qismini hisoblash uchun ishlatiladi: Gapiga bir-ikki luqma
qushmoqchi bo‘libdi. (Oydin.) CHandir chaynagan kampirdek, bir luqma
oshni og‘zida aylaitira be-ribdi. (Oydin.)
Siqim. Bu hisob so‗zi aslida siqmoq fe‘lidap yasalgan bo‗ -lib, to‗dadan
malum qismini ajratvb olish ma‘nosini ang-latadi. U faqat siqnmlab ajratish
mumkin -bo‗lgan iredmet-larni aiglatuvchi otlar oldida keladi: Ziyodaxon bir
saqam tuz tashlab chayqadi. (A. Q.) Bir siqim chaqa tanga olib unga u za tdi.
(A. Q . ) K u la la . . . old ig a b ir si q i m jiyd a q o‘yd i. (A. Q.). Bir sitsim .
palov qilib berarmikin debman. (0.)
Siqim so‗zi o‗rpida uning sinonimi sifatida qisim so‗zi hyak ishlatiladi:
bir siqim tuproq — bir qisim tuproq, bir siqim jiyda — bir qisim jiyda va
hokazo.
Do'stlaringiz bilan baham: |