O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi



Download 394,28 Kb.
Pdf ko'rish
bet7/31
Sana22.06.2021
Hajmi394,28 Kb.
#73762
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   31
Bog'liq
sonning mano jihatdan turlari

    Bu sahifa navigatsiya:
  • Hasob
so‘ziying  juftlanishida  o‗ziga  xos  xu-susiyatlar  ham  mavjud:  Bir  so‗zi  juftlapsa, 

ravishga  ko‗chadi:  ...ipak namunalariga bir-bir qarab chiqdi,  (0.)  

Juftlangan  bir  so‗zining  oldingisi  chiqish  kelishik  for-masida  kelsa,  yagopa, 

yakka  kabi  ma‘nolarni  bvldnradi:  Bu  mushtiparning  birdan-bir  orzusi  shu-ku! 



(M. Ism.) 

Juftlangan  bir  so‘ziiing  har  ikkisi  egalik,  kelishik  va  ko‗plik  affikslarini  olib 



kelgan  bo‘lsa,  keyingi  bir  so‗zi  «ikkinchisi»  yoki  «boshqasi»  degai  ma‘noni 

bildiradi:  Biri-biriniig  davomchisi,  bari-biriga  ustoz.  (G‘.  G‘.)  Biri-baridan 



alomat  gullarni  o‘stirdi. (M. Ism.) Uloqchilar biridan-biri uloqni  olib  qochadi. 

(0.)  Oldingi  so‗z  egalik  affiksini  ol-magan  bo‗lsa,  bu  holat  ko‗rinmaydi:  O‘lar 

bir-birlariga mam-nun qarab qo‘yishdi. (O.)  

Uzbek  tilida  bir  so‗zi  o‗rnida  ilk  so‗zi  ishlatilishn  mum-kin.  Bu  so‗z  birinchi 

ma‘nosida  tartibni  ko‗rsatadi:  Quyoshning  ilk  nuridan  olam  uyg‘oigandek.  (H. 

G‘.) O‘ktam  yugurib bordi-yu,  go‘yo ularni ilk marta ko‘rayotgandek qiziqish 

va hayajon bi-lan kutib oldi. (0.)  

SHuningdek,  bir  so‗zi  manosida  yakka,  yagona,  yolgiz  so‘zlari  ham 

nshlatiladi.  Bir  o‘zim  keldim  —  yolgiz  o‘zim  keldim.  Uning  bitta  o‘g‘li  bor—

^uning  yagona  (yakkayu  yagona)  o‘g‘li  bor  va  h.  k.  Lekin  bu  so‗zlar  son 

turkumiga  kirmaydya, chuiki  ular  o‗rnida ma‘lum  raqampi  qo‗llab  bo‗lmaydi. 

HISOB SUZLARI(NUMERATIVLAR) 

Predmetnirg  soniga  ko‗ra  belgisshsh  ifodalovchi  sa-noq  sonlar  ba‘zan 

predmetlarning  hisobini  ko‗rsatuvchi  so‗z-lar—hisob  so‗zlari  (pumerativlar) 

bnlan  birga  ^o‗llanadi.  Bu  so‗zlar  sanalayotgan  koikret  predmetni  ko‗rsatmay, 

o‗sha  predmetnn  hpsoblashda  uning  qaysi  kategoriyaga,  guruhga  oid  ekanligini  

anitslash  uchun  ishlatiladi.    Bu  so‗zlar   sanoq son 

bnlan  sanaladigan  predmetni  pfodalovchi  so‗z  orasida  kslnb,  ullrping  og‗irligiga, 

uzunligiga, 

hajmiga, 

joylashish 

o‗rniga 


va 

boshqa 


shunga 

o‗xshash 

xususiyatlariga  ko‗ra  o‗lchovinya  bkldi-radi.  Hasob  so‗zlari  shu  predmetning 

qandan  yo‗l  bilan  sana-lish  xususiyatiga  qarab qo‗llanadi. 

Hisob  so‗zlari  ko‗nincha  ot  turkumidagi  so‗zlardan  bo‗ladn:  dona,  nusxa,  tup, 

bog‘lam, sitsim, tutaya kabi. 

Uzbek  tilida  hnsob so‗zlarshshng  ishlatilish  doirasn  juda  keig aa turli-tumandir. 

Qadimdan  predmetlarki  o‗lchash  uchun  turli  idnshlar  yoki  boshqa  o‗lchop 

vositalari  ko‗plab  ishlatadgan.  Ularning  ay-rimlarl  hozirgn  tilda  o‗lchov  vositasi 

sifatida  s  butunlay  qo‘lyaaoiliaYOdi,  yovya  ishlagilish  doirasi  torayib,  passivla-

shib so.chgan. BundaE hisob so‗zlari suyidagilar: 

Qadsq:  Ahsn-ahenda  yarim  qado%  go‘sht  bilan  paLov damlan-sa — uysy to‘y 

xis  qilardik,  (0.)  ...YArim  qadotscha  pashmak  xol-va  solib  dasturxon  qilib 

qo‘ygan  edik.  (A.  Q.) 

Jon: Usta Mymipnyang oilasi besh jon odam, bizda turt jon odam bor edi. (A. Q.) 

Tanob:  Priigiz  ikka  yuz  yigirma  tanobdir?—  dedi  Qurbon  ota  qa&ron  bo‘lib. 

(A. Q.) 

Gaz:  Msn-ku yilda besh, gaz chit ko‘rmayman,  (A.  Q.) 

Sarjin:  Urmonjon ikki yuz yigirma besh sarjin o‘tchn sot-gan. (A. /(,_) 

Pansa:  Kulala  butun  qishloqni  qidirib  dorilikka  besh  aaysa go‘shg topib 



keldi.  (A.  Q.) 

Taxta: O‘rmonjon bir taxta sog‘ozni olib, 1{urbon otaning  oldiga yoydi. (A, Q.) 



...etti  taxta qog‘ozni  to‘ldirdim.  (Oydin.) 

Znlik:  Ko‘k  konvertga  solingan  ikki  enlikkina  xat.  (A,  Q.)  Murodga  ikki  enlik 



xat qoldirdim.  (A. Ubaydulla.) 

So‗lkavoy:  Bir  so‘lkavoy  pul  boylarga,  yarim  so‘lkavoy  kam-bagallarga!— 



deydi domlam. (0.)  

Tosh:  U  kolxozga  satnamoq  uchun  xar  kuni  ikki tosh yo‘l  yurads. (H. 0.) 

Qirq tosh tevarak-atrofda uni ko‘rib dori ber-magan doktor  qolmadi. (A. Q.) 

Pud:  Tangriqulhoji  har  gektar  eridan  qirq-qirq  besh  pud-ga  etkazib  paxta 

olar ekan. (A. Q.) 

Mahal  (vaqt):  Kampir  besh  vaqt  namozidan 




Download 394,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish