O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

 
1 (4.1)-ilova
YoRDAMChI SAVOLLAR VA XULOSALAR 
 
Muammoning tuzilishi: 
Dalillash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari. 
 
Yechilishi lozim Bo’lgan kichik muammolar: 

---

229 
1.
Nima uchun bilish jarayonida fikrlarimizni dalilashimiz (isbotlashimiz) kerak? 
1.1. Asosli muhokama yuritish ishonch-e’tiqod shakllanishining mantiqiy negizi 
Bula oladimi? Sababini ko’rsating. 
1.2. Isbotlash tarkibi nimalardan tashkil topgan? 
1.3. Isbotni inkor etish mumkinmi, uni amalga oshirish jarayonini ko’rsatib 
bering? 
1.4. Tanqid va rad etish orasida qanday farq bor? 
1.5. Isbotlash va rad etish qoidalarini sanab bering? 
1.6. Isbotlash va rad etish qoidalari buzilganda qanday xatoliklarga yo’l 
qo’yiladi? 
1.7. Nima uchun bahs yuritiladi va uning qanday shakllarini bilasiz? 
Xulosa:
Fikrlarimizning asosli Bulishi, ya’ni faktlar va boshqa dalillarga tayanib 
yuritiladigan fikr yuksak ishontirish kuchiga ega Bo’ladi, bu kishilarda ishnoch-e’tiqodni 
shakllantiradi. 
 
2.
Bilish jarayonida muammoli vaziyat qanday vujudga keladi , uni xal etish 
mumkinmi? 
2.1. Muammo nima, uning bilish jarayonidagi ahamiyatini izohlab bering? 
2.2. Muammoli vaziyatni tahlil qilish yangi muammolar vujudga kelishiga sabab
Bula oladimi? 
2.3. Qanday qilib muammoni to’g’ri aniqlash mumkin? 
2.4. Muammoni yechish uchun nima ishlar qilishimiz kerak? 
Xulosa:
Bilish jarayonida mavjud ilmiy tasavvurlar bilan qayd qilingan yangi 
faktlar o’rtasidagi ziddiyatning paydo Bulishidan yoki ularni hali yetarlicha 
asoslamaganidan muammoli vaziyat vujudga keladi. Uni yechish mumkin , lekin hyech 
bir muammoni to’liq hal qila olmaymiz, nisbatan yechimini topish mumkin. 
3
. Bilimlarimizning mavjud Bulishi va taraqqiy etishida gipotezalarning qanday 
ahamiyati bor? 
3.1. Gipotezelarni quyidagi turlarini qanday farqlaysiz? 
a) umumiy gipotezalar; 
b) xususiy gipotezalar; 
v) ishchi gipotezalar. 
3.2. Ehtimoliy xulosa chiqarish gipotezalarni ilgari surishning mantiqiy vositasi 
Bula oladimi? 
3.3. Qanday qilib gipotezalarni asoslab berish mumkin? 
3.4. Nima sababdan gipotezalar o’z ahamiyatini yo’qotadi? 
Xulosa: Gipoteza fikrlarimizning, bilimlarimizning qurilishi va mavjud Bulish 
shakli, chunki yangi bilimlar turli xil taxminlar, farazlar shaklida quriladi va mavjud 
Bo’ladi. 

---

230 
4.
Nima sababdan ilmiy nazariyalar fundamental qonunlar va prinsiplarga
asoslanadi? 
4.1. Qanday qilib ilmiy bilishning empirik va nazariy bosqichlarini farqlashimiz
mumkin?
4.2. Ilmiy nazariyaning tarkibiy qismlarini izohlab bering 
a) empirik asos; 
b) boshlang’ich nazariy asos; 
v) nazariyaning mantiqiy apparati; 
g) olingan natijalar. 
4.3. Quyidagi nazariyalar qaysi fanlarga tegishli ekanligini izohlang? 
1) tajriba bilan ish ko’radigan fanlarning mazmundor nazariyalari; 
2) gipotetik- deduktiv (yoki yarim aksiomatik) nazariyalar; 
3) aksiomatik nazariyalar; 
4) formallashgan nazariyalar. 
Xulosa:
Nazariya bilishga xos qonunlarni aniqlash, ularni o’rganish imkonini 
berar ekan, ularni asoslash uchun fundamental qonunlar va prinsiplarga tayangan holda 
ilmiy xulosalar chiqariladi.