216
esa xulosa
S - P emas
Hyech bir
S – P emas
subyektiga
aylanadi
Hyech bir
R (emas) -
S emasdir
Har qanday
jinoyat ijtimoiy
xavfli harakatdir
Ba’zi
P - S dir
Hamma
prokurorlar
yuristlardir
Hyech bir jinoyat ijtimoiy
xavfli harakat emas
Yurist
Bulmagan
shaxs prokuror
Bula olmaydi
4 (3.1)-slayd.
Bilvosita xulosa chiqarish
5 (3.1)-slayd.
SILLOGIZMNING UMUMIY QOIDALARI
СИЛЛОГИЗМ (
қўшиб ҳисоблаш)-
ўзаро мантиқий
боғланган икки қатъий мулоҳазадан учинчи –янги
қатъий мулоҳаза зарурий тарзда келтириб чиқарувчи ,
билвосита дедуктив хулоса чиқариш тури.
Қисқартирилган қатъий
силлогизм -
Энтемима
бўлиб , унда силлогизмнинг
тушириб қолдирилган қисми
ёдда сақланади.
Қисқартирилган мураккаб
силлогизм –
Эпихейрема,
уни
ҳар икки асоси қисқартирилган
оддий силлогизм (энтемимадан
иборат бўлади.)
Катта асоси
тушириб
қолдирилган
Хулосаси тушириб
қолдирилган
Кичик асоси
тушириб
қолдирилган
1.
Силлогизмда учта термин: катта, кичик ва ўрта
терминлар
бўлиши керак.
2.
Ўрта термин ҳеч бўлмаганда асослардан бирида тўла ҳажмда
олиниши керак.
3.
Катта ва кичик терминлар асосларда қандай ҳажмда олинган
бўлса, хулосада ҳам шундай ҳажмда бўлиши керак.
217
(3.1)-slayd.
INDUKTIV XULOSA ChIQARISh
7(3.1)-slayd.
Индуктив хулоса чиқариш
– эмпирик умумлаштириш шаклида
содир бўлиб, унда бирор белгининг маълум бир синфга мансуб
предметларда такрорланишини кузатиш асосида, шу белгининг
мазкур
синфга тегишли барча предметларга хослиги ҳақида хулоса
чиқарилади.
Тўлиқ индукция
– унда бирорта
белгининг маълум бир синфга
мансуб ҳар бир предметга
хослигини аниқлаш асосида,
шу
белгининг берилган синф
предметлари
учун
умумий
белги эканлиги ҳақида хулоса
чиқарилади.
Тўлиқсиз индукция
– унда бирорта
белгининг бир мантиқий синфга
тегишли предметларнинг бир
қисмига
(бир
нечтасига)
хослигини (ёки хос эмаслигини)
аниқлаш асосида, шу белгининг
берилган
синфга мансуб барча
предметларга хослиги (ёки хос
эмаслиги)
ҳақида
хулоса
чиқарилади.
Санаш орқали тўлиқсиз
индукция ёки оммабоп
индукция
Илмий индукция
Илмий индукция методлари
Ўхшашлик
методи
Тафовут
методи
Йўлдош
ўзгаришлар
методи
Қолдиқлар
методи
Статистик
умумлаштириш
218
ANALOGIK XULOSA ChIQARISh
3 (3.1)-ilova.
“Venna” diagrammasi
“Venna” diagrammasi – umumiy aloqadorlikka ega Bo’lgan , ammo biri-
biridan farqli 2-3 yo’nalishni taqqoslash uchun ishlatiladi.
U sistemali tafakkurni shakllantirishga, taqqoslash, qarama-qarshi qo’yish,
analiz-sintez qilish kunikmasini rivojlantiradi.
“Venna” diagrammasini qo’llash qoidalari.
1.
Para davomida individual ravishda “Venna” diagarammasi
tuziladi va bir-biri
bilan kesishmaydigan (X) aylanalar to’ldiriladi.
2.
Guruhlarga birlashib, o’z diagarammalarini taqqoslaydilar va to’ldiradilar.
3.
Yakunida umumiy aloqadorlikka ega Bo’lgan ma’lumotlar asosida (X), (XX),
(XXX) aylanalar to’ldiriladi.
Аналогия (
грек.- мослик, ўхшашлик)
-
бавосита хулоса чиқариш тури. Аналогияда
предметларнинг ўхшаш хоссаларига
асосланиб хулоса чиқарилади.
Хусусиятлар аналогияси
–
унда икки якка предмет ёки
бир турдаги икки предметлар
синфи ўхшаш белгиларига
кўра
ўзаро
таққосланади.
Ўхшаш
белгиларига
асосланиб, бир хилда мавжуд
бўлган белгининг бошқасида
ҳам бўлиши мумкинлиги
ҳақида хулоса чиқарилади.
Муносабатлар
аналогияси
–
унда
икки якка
предмет ёки бир турдаги икки
предметлар синфи ўртасидаги
муносабатларнинг
ўхшашлигига
асосланади.
Икки предмет ўртасидаги
муносабатни ўрганиш асосида
икки предмет ўртасидаги
муносабат
ҳақида
хулоса
чиқарилади.
219
4.
4 (3.1)-ilova
O’quv vazifasi
Xulosa chiqarishning asosiy turlarini taqqoslang va ularni umumlashtirib
“Venna” diagrammasini tuzing.
1.
(X) - Xulosa chiqarish turlari va ularning mohiyatini aniqlang.
2.
(XX) - Ularning asosiy shakllarini aniqlang va taqqoslang.
3.
(XXX) - Ularni umumlashtiruvchi jihatini izohlang va taqqoslang.
5 (3.1)-ilova
Mustaqil ish uchun topshiriqlar va tavsiyalar
1.
Xulosa chiqarishning strukturasi va turlariga oid materiallarni puxta o’zlashtiring.
Bunda mantiqan kelib chiqish tushunchasiga, olinadigan xulosaning chin
Bulish
shartlariga alohida e’tibor Bering.
2.
Bevosita xulosa chiqarishning mavjud barcha hollariga bittadia misol keltiring.
3.
Sillogizmning aksiomasi va umumiy qoidalarini yodlang.
4.
Induktiv xulosa chiqarishning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlang va turlarini bilib
oling.
5.
Ilmiy induksiyaning mohiyatini tushunib oling.
6.
Deduktiv va induktiv xulosa chiqarishlarning o’zaro alorqasini aniqlab oling.
7.
Analogiyada xulosani chin Bulishi shartlarini yaxshi tushunib oling.
Do'stlaringiz bilan baham: 
