O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

nazariy obyektlar 
deb xam atashadi. 
Nazariya ideal xarakterga ega Bo’lgan tushunchalar, mo’loxazalar sistemasidan-
kontsepto’al sistemadan
iborat Bulib, o’ real obektning nazariy modelini ifoda kiladi. 
Masalan, mexanikadagi boshka sistemalar ta’siridan ajratib ko’yilib, yopik sistema 
tarzida fikr kilinadigan mexanik sistema tushunchasi real obektning nazariy modeli 
xisoblanadi. Uning yordamida real 
mavjud
bo’lgan mexanik sistemaning xarakat 
qonunlari o’rganiladi. 
Nazariy modelning ideal xarakterga ega Bo’lgan obektlari, ularni aks ettiruvchi 
tushunchalar o’rtasidagi alokadorlik nazariyaning fundamental qonunlari, printsiplarida 
o’z ifodasini topadi. 
Mazkur qonunlar, printsiplar boshlangich tushunchalar va mo’loxazalar bilan birgalikda 
nazariyaning 
kontsepto’al o’zagini
tashkil etadi. Masalan, klassik mexanikaning negizini 
xarakatning o’chta konuni xamda ular bilan bog’liq Bo’lgan fazo, massa, vaqt, ko’ch, tezlik, 
tezlanish tushunchalari tashkil eatdi. Klassik temodinamikaning asosini esa uning o’chta 
mo’xim konuni xosil kiladi. Matematik nazariyalarning kontsepto’al o’zagi ularning asosiy 
tushunchalari va aksiomalarida o’z ifodasini topgan. 
Xar bir nazariya o’zining tushunchalarini xosil kilish, ta’riflash koidalariga ega. Bunga 
misol qilib formallashgan tilni yaratish koidalari (3-mavzo’ga karang), mo’loxazalr mantigini 
nato’ral xulosa chiqarishi sistemasi sifatida ko’rish koidalarini (7-mavzo’ga karang) ko’rsatish 
mumkin. Xo’ddi shuningdek, xar kanday nazariya xulosalar tarzidagi o’z natijalariga ega. 

---

163 
Demak, ilmiy nazariyaning stro’ko’rasida uning xar bir elementi o’z o’rniga ega. 
Ilmiy nazariya bilishda bir kancha mo’xim vazifalarni bajaradi. 
Birinchidan, nazariyada birorta soxaga oid barcha bilimlar yaxlit bir sistemaga 
birlashtiriladi. Bunday sistemada, odatda, bilimlarning katta kismini nazariyaning 
nisbatan kamrok Bo’lgan boshlangich tushunchalaridan keltirib chiqarishga xarakat 
kilishadi. Ular matematikada aksiomalar, tabiyotshunoslikda-gipotezlar, deb yo’ritiladi. 
Bundan ko’zlangan asosiy maksad-qayd etilgan faktlarni ayrim boshlangich printsiplar, 
ginotezalarning natijasi sifatida talkin etish. Nazariy sistemada xar bir fakt, xar bir 
tushuncha, xar bir qonun yoki faraz boshkalariga nisbatan o’z o’rniga ega Bulishi, ana 
shundan kelib chikib interpretatsiya kilinishi, ya’ni talkin kilinishi (yoki qayta talkin 
kilinishi) zaro’r. Talkin etish jarayonida