O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

mavjud
nazariyalar, yangidan ko’rilayotgan 
nazariyaning elementlariga mo’rojaat kilinadi. Bu esa, bir tomondan, 
mavjud
faktlarning 
tabiatini to’gri to’shunishga yordam bersa, ikkinchi tomondan, bevosita empirik usul 
yordamida qayd etib Bulmaydigan yangi faktlarni topishga imkon beradi. 
Ikkinchidan, nazariyani ko’rish berilgan soxaga oid bilimlarni aniklashtirish, 
kengaytirish va cho’ko’rlashtirishga yordam beradi. Buning sababi shundaki, 
nazariyaning boshlangich asoslari-aksiomalar, posto’latlar, qonunlar, printsiplar, 
gipotezlar nazariyadagi boshka ilmiy bilimlarga nisbatan mantikan ko’chlirok 
xisoblanadi. Ana shuning uchun xam nazariyani ko’rish 
mavjud
biliimlarni tartibga 
solishdan, ya’ni koordinatsiya kilishdangina iborat Bulib kolmaydi. Bunda mantikan 
ko’chli bilimlardan mantikan ko’chsiz bilimlar keltirib chiqariladi, ya’ni so’bordinatsiya 
kilinadi. O’ esa, mazmo’nan cho’ko’rrok Bo’lgan tushunchalar, qonunlar, printsiplarga 
mo’rojaat kilishga, ular yordamida 
mavjud
tushunchalarni talkin etishga, yangi 
fundamental umumlashmalar xosil kilishga olib keladi. Masalan, Nyo’tonning 
xarakatning o’chta konuni xamda Buto’n olam tortishish konuniga tayanadigan klassik 
mexanikasi Galileyning jismlarning erkin to’shushi konuni va Keplarning planetalar 
xarakati konunini to’shuntirish va aniklashtirish imkonini berdi. Xususan, Galiley 
konunining jismning gravitatsiya ko’chi ta’sirida xarakat kilishining jo’z’iy xolini ifoda 
etishi ma’lum Buldi. Gravitatsiya ta’siridan tashkarida, ya’ni Er radio’si o’zo’nligidan 
ortik Bo’lgan masofada Galiley kashf etgan qonun amal kilmaydi. Xo’ddi shuningdek, 
Keplerning £o’yosh atrofida xarakat qiluvchi planetaning elliptik orbita Buyicha xarakat 
kilishi konunining boshka planetalarning ta’sirini xisobga olmasligi va ana shuning uchun 
xam o’nchalik anik emasligi ma’lum Buldi. 
Uchinchidan, nazariya o’rganilayotgan xodisani ilmiy asosda to’shuntira oladi. To’gri, 
birorta xodisani to’shuntirish uchun, odatda, uni xarakterlaydigan qonunga mo’rojaat 
kilishadi. Lekin shuni yoddan chiqarmaslik zaro’rki, fanda qonunlar o’z xolicha emas, 
balki ma’lum bir nazariya tarkibida 
mavjud
Bo’ladi. Bunda empirik qonunlar ma’lum
bir nazariy qonunlardan keltirib chiqariladi. Xatto aloxida olingan nazariy qonun xam 
xodisani to’shuntirish uchun etarli Bulmasligi mumkin. Ilmiy tajriba shuni ko’rsatadiki, 
xodisaning moxiyatini to’shuntirish uchun nazariyaning barcha goyalari yigindisi, shu 
jo’mladan, qonunlar xam jalb etiladi. 
Nazariyaning ilmiy bilishdagi aloxida axamiyati yana uning yangi, ilgari 
ko’zatilmagan xodisalarning