O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Trening o’tkazishning tuzilishi 

Maqsadni belgilash, o’qitiladigan dasturning mazmunini belgilash; 

Ishtirokchilarning   kasbiy   tayyorgarlik   darajasini   diagnostiktaxlil qilish; 

Programma mazmunini muxitga moslashtirish va trening o’tkazish metodikasini 

belgilash; Trening o’tkazish jarayoni. Trening natijasida olgan bilimlarini 

baholash. 

Trener kim? U nima bilan shug’ullanadi? 

   

Trener o’quv dasturi, trening mazmunini, trening faoliyatini olib borish, 

trening natijalarini baholash bilan shugllanadi. Uning bosh maqsadi mavjud 

bo’lgan yangi metodlarni, interfaol usullarni o’qituvchilarga o’rgatish orqali ular 

da yangi sharoitda, ehtiyojga muljallangan ta’lim jarayonini olib borish 

ko’nikmasini shakllantirad! Shu bilan barcha o’qituvchilarning interfaol usullarga, 

                                                 

57

 Ўқув  юртларида  ўқитишнинг  замонавий усуллари. Ўқув – услубий  қўлланма. Тошкент. 2002 йил., 62 б. 

 

 

---

 

66

metodlarga bulga ehtiyojini o’rganib boradi. Shu asosda treninglarni ehtiyojlarga 

mosla loyixalash ishlarini olib boradi. 

  

Shu bilan birgalikda trener o’quv kursi dasturini, mazmunin 

shakllantiradi, u bir vaqtning o’zida trener qatnashchilari hisobini oli^ jarayonni 

tashkil etish instro’qsiyasi, talab etilgan barcha o’qu materiallari, tarqatma 

materiallar, zaruriy texnik jixrzlarnish hisobini qiladi. Trener faoliyatidagi eng 

muhim davr trening jarayonini tashkil etj va olib borishdir. U o’quv kursining 

takdimoti. Amaliy sessiyala; menejmenti, munozaralar olib borish, 

qatnashchilardan olingan javoblarn] koordinasiya qilish, qayta aloqani o’rnatish, 

har bir borayotgan jarayonn] nazorat etish, vaqt, vaqtida dam berish, ularni o’quv 

jarayonida ruxiy ximo; qilish ijtimoiy ximoya qilish talab etiladi. 

   

Trener trening materiallarini to’plash, tanlash, takdim etishg; yuborish 

kasbiy mayoratnыy namoyon etishi kerak. Ular juda oson mulokrtg, kirishuvchi 

suhbatdosh va tashkilotchi, kamtar inson bulmogi lozim. Albatta trening yakunida 

trener dan olingan natijani taxlil qil; olish, baholash kerak. Taxlillar har doim 

sistemali bir tizimda tashkil etilishi kerak.Trener treninglarning tashkiliy 

muammolarini x;al qilishi tajribasiga suyanishi, maslahat berib borishi talab 

etiladi.Trener yuksak kasb egasi, kommunikativ ko’nikma, yuqori malakali 

o’q,ituvchi, liderlik funksiyasini bajara oladigan, menejerlik darajasida rivojlangan 

shaxsdir. 

  

Ta’lim sifati va samaradorligini oshirish trenerlarning ish faoliyatiga 

ko’p jihatdan bog’likdir. Interfaol metodlarni maktab ta’limiga kiritish avvalo ishni 

o’qituvchilarni shu jarayonga tayyorlash va malakasini oshirishdan boshlanadi. 

Uning uchun o’qituvchilarni tayyorlash interfaol seminar, trening, maxsus 

maqsadli kurslarda, doimiy harakatdagi o’quv kurslarida, ayrim hollarda shaxsiy 

dastur asosidagi mustaqil malaka oshirish jarayonida amalga oshiriladi. 

   

Ularning interfaol metodlarni o’zlashtirishlari maxsus o’quv

 

guruhlarida 

shakllanadi. Guruhlar va trenerlar bilan yonma-yon fasilitatorlar ish yuritadilar. 

Shu munosabat bilan fasilitator kim? Uni funksiyalari nimalardan iborat degan 

savolga javob berish zaruriyati tugiladi. 

---

 

67

Fasilitator davra suxbatlarini, munozara, mo’shoira, debat, seminar, treninglarni 

olib boruvchining - yordamchisidir. 

Uning maqsadi - guruhda guruh a’zolarini kuyalash-ko’tatlash, oldida turgan 

vazifani bajarishga yunaltirishir. U guruh a’zolarining shaxsiy va kasbiy 

rivojlanishlariga kulay muxit yaratib beruvchi shaxe. Fasilitator guruhlarda o’zaro 

borayogan mulotkot jarayonii olib boruvchidir. 

Fasilitator guruhda ishni tashkil etishda, olib borishda jarayonning samaradorligini 

ta’minlaydi. Uning vazifasi guruhda hamkorlikni, hamfikrlikni, ijodiy muxitni 

yaratish, guruhni jipslashtirish va vaqt reglamentini bopщarish. Fasilitator 

guruhlarni bir-birini qo’llab-kuvvatlashga, o’zaro yordam berish muxitida ish 

yuritishga yo’llovchidir. 

  

Guruhlarda ishning muvaffakiyatli kechishi, sessiyalarda ishning jonli 

muloqotlarga boy bo’lishi fasilitatorning faolligi yoki befarqligi bilan belgilanadi. 

Guruhlarda sessiyalarni olib borishda ko’p kirrali ishlar yo’lga kuyilishi kerak, 

ruxiy holatni boshqarish, vaziyatlardan chiqa olish, ko’pchilikning diqqat-e’tiborini 

yunaltira olish, torta olish bilan belgilanadi. 

Guruhlarda ish olib borish jarayonida uning funksiyalari quyidagicha bo’lishi 

ishning muvaffakiyatli kechishiga olib keladi: 

  

Birinchi. U faoliyatga dirijyorlik qiladi. Guruhdagi har bir a’zoni 

payqashi, rivojlantirishi, eng kichiq g’oya o’rtaga tashlansa ham darhol uni 

qo’llashi kerak. E’tiborni kam tashabbusli a’zoga qaratib hammani shu g’oyani 

rivojlantirish, xulosalarga kelishga undaydi. 

  

Ikkinchi. Bu faoliyat fasilitatordan "bashorat" qila olish qobiliyatini 

talab etadi. Ya’ni guruhdagi tugilayotgan vaziyatni payqay olish, kiska vaqtda 

masalani yechimi tomon burish. Erkin fikr yuritishga, tortinmasdan o’z g’oyalarini 

ayta olishga yo’llaydi. 

  

Uchinchi. Fasilitator vaqt kelganda (rakkos) uyinchi hamdir. Ya’ni 

guruh ishini dadil, kurkmasdan o’z ketidan ergashtirishi kerak. Guruhdagi 

vaziyatni sekinlashtirish, tezlashtirish, jonlantirish, goxo ilgari ko’zda tutilgan 

---

 

68

ssenariyadan chiqishga ham borish mumkin. Tinib-tinchimay olga bosish uning 

shioriga aylanmogi zarur. 

  

To’rtinchi. Tinib tinchimaydigan, izlanuvchan fasilitator tajriba sinov 

ishlarini yo’l-yo’laqay yecha oluvchi, kerak bo’lsa ilgari uchramagan, ko’zda 

tutilmagan yo’llarni izlab topib nestandart yo’llar bilan mantiqan o’ylab katta 

g’oyalar yechimini topa oluvchidir. 

   

Beshinchi. Olmosdek qayralgan inson sifatida guruhdagi ish jarayonini 

biror kichiq g’oya tanlash, kutilmagan biror savol tashlash orqali sifatli, samarali 

kechishga yunaltiradi, maqsadga erishadi. Guruhda ijodiy, innovasion faoliyat 

yarata oladi. 

  

Oltinchi. Guruh ishining borishida u aktyorlik funksiyasini bajaradi. 

Agar fasilitator jarayonga jon jaxdi va butun vujudi bilan kirishsa guruh ishi 

jonlanadi, uygonish intilish holatlari sodir bo’ladi. 

  

Yettinchi. Fasilitator guruh ishlayotgan muxit ximoyasida bo’lishi 

kerak. Guruhda ishlash jarayonida, a’zolar tomonidan bildirilayotgan g’oyalar 

(xatto u juda arzimas bo’lsa ham) qo’llab-kuvvatlanib, e’tirozsiz ish tutilsa, guruh 

ishi muvaffakiyatli kechadi. Har bir aytilgan fikr va g’oyani rivojlantirib, asosiy 

yechim tomonga boriladi, guruhda yomon g’oya yo’q - unda biror fikr bor. 

  

Sakkizinchi. Fasilitator qonun va qoidalar xizmatchisi. Un dan 

ishchanlik uyinlari jarayonida guruhlarda o’rnatilgan qoidalar, reglamentlarga 

kat’iy rioya ki lishni yo’lga kuyish talab etiladi. 

Yuqorida   biz   eslatib   o’tayotganimizdek   darsning   maksad,   vazifa, pirovard 

natijalari  oldindan rejalashtiriladi  va o’quvchiga  ma’lum qilinadi. 

 

 

 

---

 

69

Xulosa 

O’rta Osiyo haqidagi, Amudaryo va Sirdaryo bo’ylari, bu ikki daryo 

oralig’idagi ro’y bergan antik davr voqyealariga doir aniq ma’lumotlarni yunon va 

rim manbalaridan topamiz. Bu manbalar biz uchun nixoyatda bebaho asardir. O’rta 

Osiyo haqida hikoya qiluvchi grek va Rim adabiyoti namunalarini varaqlasak, Urta 

Osiyo xalqlarining madaniyati juda qadim zamonlardayoq o’ziga xos ravishda 

rivojlanganligining guvohi bo’lamiz. Bunday og’zaki ijod namunalari bo’lmish 

«To’maris» afsonasi Gerodotning  «Tarix» asaridan, «Shiroq» afsonasi esa 

Polienning «Harbiy hiylalar» kitobidan salmoqli o’rin egallagan. «Greklar 

o’zlarining antik davrlari bilan, kishilikning mukammal va mumtoz namoyandalari 

sifatida, butun kishilik jamiyatining qadimgi davrini ifoda qiladilar.  

Antik davrlarni o’rganishimizda yolg’iz arxeologik qazilmalar kifoya 

qilmaydi, faqat ularning o’zi bilangina qanoatlanmaymiz. Bu qadim topilmalar 

g’oyat go’zal   va qanchalik noyob bo’lmasin, biz ularning faqat tashqi shakliga 

qarab fikrlaymiz, taxmin yuritamiz. Biz antik davrlarda yashagan 

bokalonlarimizning timsoliy shaklini emas, jonli hayotini ko’rgimiz, ular bilan 

dardlashgimiz keladi. Hozirgi daryolar, shaharlar, tog’lar antik davrda ham xuddi 

shunday bo’lganmi, ularni o’z ko’zimiz bilan ko’rsak deymiz. Buning imkoni 

bormi? Axir, bu haqda hyech bir yozma manbaga ega emasmizku? To’g’ri, antik 

davrdan bizga yozma «guvoh» yetib kelmagan. Qadim ajdodlarimiz haqida 

«so’zlovchi» shaharlarning qoldiqlari, go’zal san’at obidalari, bebaho arxeologik 

topilmalar mavjud. Shu bilan birga, bizgacha noyob yunon-rim adabiyoti 

namunalari ham  yetib kelgan. Ushbu manbalarni o’qir ekansiz biz avlodlar qalbini 

bir bebaho boylik o’ziga asir etadi. 

Jahonda grek adabiyotidan ma’naviy oziq olmagan bironta adabiyot 

topilmasa kerak. Antik dunyoning badiiy go’zalligiga asos solgan Homer ijodigina 

emas, shu bilan birga, Esxil, Sofokl, Evripid va Aristofan kabi so’z 

san’atkorlarining nodir adabiy durdonalari ham bitmas-tuganmas badiiy estetik 

zavq manbaidir. 

---

 

70

 Gesiod, Gerodot, Fukidid, Ksenofont kabi tarixiy nasrni go’zal sahifalar 

bilan boyitgan ulug’ iste’dodlarning mo’tabar nomlari ham biz uchun g’oyat 

qimmatlidir. Bu adiblarning asarlarida antik o’tmishning o’ziga xos qirralarini 

kuzatamiz. 

Antik dunyoning yana bir go’zal badiiy sahifasi bo’lmish Rim adabiyoti ham 

yunon adabiyotidan oziq olib, uning ta’sirida rivojlandi, taraqqiy etdi. Shuning 

uchun ham Italiyada san’at mislsiz darajada yuksaldi, bu yuksalish go’yo qadim 

klassik zamonning shu’lasi bo’ldi—deyish mumkin. Antik davrning so’nggi 

bosqichi hisoblangan Rim adabiyoti ham insoniyatga olam-olam ma’naviy 

boyliklar in’om etdi. Ularda Aleksandrning harbiy yurishlari, uning oyogi yetgan 

joylar tasviri, jang tafsilotlari batafsil bayon qilinadi. «Kundalik» da Aleksandrning 

o’limidan keyingi qarama-qarshiliklarga boy bo’lgan sosial hayot, o’zaro toj-taxt 

uchun kurash harakatlari ham yorqin ifodalangan. 

Biz uchun qimmatli sanalgan bu «Kundalik» ning mualliflari Ptolomey bilan 

Aristobul kim edi, degan savolning tug’ilpshi tabiiy. Bu ikki zotning o’z 

«Kundalik» lari bo’lgan. Ular o’z ko’zlari bilan ko’rgan, bevosita o’zlari guvoh 

bo’lgan voqyealarni qalamga oladi. 

Ptolomey ham, Aristobul ham O’rta Osiyoda bo’lgan. Bu ikki adib O’rta 

Osiyoning antik davrlarndagi Girkaniya, Parfiya, Marg’iyona, Baqtriya, Xorazm, 

So’g’diyona mamlakatlariga safar qilishgan. Uchta yirik davlat — Baqtriya, 

So’g’diyona, Xorazmda yashaganlar. Bu yerdagi elatlarni o’z ko’zi bilan ko’rgan, 

ularning madaniy xayoti bilan yakindan tanish bo’lgan. Gurgong’op, Murg’ox, 

Qunduz, Araks, Yaksart, Oks, Politimet daryolarni kechib o’tib, ularning vohasini 

kezgan. Bu haqda ular-o’z “Kundalik” larida qiziqarli badiiy lavhalar keltirishgan. 

Ona yurtnmizning antik davrini o’rganishda mana shu ikki zotning ijodi 

g’oyat muhim rol o’ynaydi. «Kundalik» da tasvirlagan voqyealar anik, joylar nomi 

konkret, jug’rofiy holatlar jonli lavxalarda ifodalangan. Hatto «Kundalik»da 

berilgap tabiat manzaralari xam bizga tanish. Ayniqsa, hozirgi Uzbekiston 

hududini tasvirlaganda bizning qalbimizga yakin bo’lgan bo’yoqlarni ko’ramiz.  

---

 

71

Adabiyotlar 

 

1.  Karimov I. A. O’zbekiston  XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid va 

barqarorlik shartlari. T., O’zbekiston, 1997.  

2.  Karimov I. A.Tarixiy xotirasiz kelajak yuq .T.,1998,11 b. 

3.  Karimov I.A.. O’zbekistonnning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li // 

O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: 

O’zbekiston, 1996. – 39 b. 

4.  Karimov I.A.. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard 

maqsadimiz // Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard 

maqsadimiz. T.8. – T.: O’zbekiston, 2000. – 331-332 b. 

5.  Asqarov A. O’zbekiston tarixi (eng qadimgi davrlardan eramizning V 

asrigacha) T, 1994. 

6.  Ahmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari, Toshkent, 1991. 

7.  Ahmedov B. Tarixdan saboqlar. T, 1994. 

8.  Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi. Toshkent, 2000. 

9.  Ashirov A. “Avesto”da meros marosimlar.  T., 2001. –B. 10 

10. Abdullayev K.A. Kult xaomы v drevney Sentralnoy Azii.. –Samarkand.:  

Mejdunarodnы Institut Sentralnoaziatskix issledovaniy 2009,  –S. 20,56  

11. Asqar Maxkam, Avesto Tarixiy – adabiy yodgorlik. Toshkent, 2001. 

Boynazarov F.O’rta Osiyoning antik davri. T., O’qituvchi 1991, 29b. 

12. Gerodot. Istoriya v devyati knigax.Kniga chetvertaya. M.,1985,219-232 s. 

13. M.Isxokov. «Avesto». Yasht kitobi. Toshkent 2001. 

14. Sagdullayev A.A. O’zbekiston tarixi. – T.: Universitet, 1999, 43 b. 

15. Boynazarov F.O’rta Osiyoning antik davri. T., O’qituvchi 1991, 29b. 

16. Gerodot. Istoriya v devyati knigax.Kniga chetvertaya. M.,1985,219-232 s. 

17. Strabon. Geografiya. V semnadsati knigax. Kniga sedmaya, glava shestaya. 

Tipografi Ris. Uyazsk. ., 1979 512 s. 

---

 

72

18. Xo’jayev A.,Xo’jayev K. Qadimgi manbalarda xalqimiz 

o’tmishi.T.,Ma’naviyat  

19. Muhammadjonov. A. O’zbekiston tarixi, Toshkent, 1994. 

20. Karimov Sh., Shamsutdinov R. Vatan tarixi, Toshkent, 1997.  

21. Hidoyatov G. A. Mening jonajon tarixim. T, 1992. 

22. Sentralnaya Aziya v Kushanskuyu epoxu, T. 2, Moskva, 1974 

 

Elektron  resurslari: 

1. www. tdpu.uz 

2.www.pedagog.uz 

3.www.Ziyonet.uz 

4.www.edu.uz 

5.tdpu-INTRANET.Ped. 

6. 

www.grain

. Ru 

7. 

www.plant

 protection.com 

 

http://fayllar.org