O‟zbekiston respublikasi

Qadimgi davrdagi dastlabki anatomik ma‟lumotlar.

Anatomiya fani o‘zining tarixiy rivojlanishida juda murakkab va uzoq yo‘l bosgan. Fanning taraqqiyoti bir tekisda o‘tmasdan turli davrlarga xos bo‘lgan ideologiya uz ta‘sirini ko‘rsatgan. Diniy dunyo qarashlar bo‘yicha odam murdasini kesib o‘rganish, odam tanasini tuzilishini bilish gunox deb xisoblangan va ana shunday diniy ideologiya xukm so‘rgan davrlarda anatomiya fanining taraqqiyotiga katta zarar keltirilgan. Bir qancha buyuk olimlar jazolangan, surgun kilingan, xatto ulim jazosiga xukm kilingan. Ruxoniylar xukmronlik kilmagan davrlarda esa anatomiya rivojlangan va katta kashfiyotlar va yangiliklar kiritish bilan ifodalangan.
Anatomiyani o‘rganish juda qadimgi asrlardan xali jamiyatlar paydo bo‘lmagan davrdan boshlangan. Ibtidoiy odamlar uz faoliyati natijasida ov qilgan xayvonlarni uldirganda, turli a‘zolarni tuzilishini joylashuvini kuzatishgan va qaysi a‘zo xayotiy axamiyatga ega bo‘lganligini farqlashgan. Keyinchalik xayvon organizmini tuzilishi asosida odam tanasini chuqur o‘rganishga xarakat kilingan. Qadimgi SHark mamlakatlarida – Xindiston, Misr va Xitoyda dastlabki anatomik ma‘lumotlarga ega bo‘lishgan. Ammo odam tanasining tuzilishi xaqidagi bu tushunchalar juda yuzaki va xato ma‘lumotlarga ega bo‘lishgan. Misrning qadimgi papiruslarida, Xitoydagi
―Tibbiyot qonunlari‖, Xindistondagi ―Xayot kitobi‖ degan asarlarida odam anatomiyasidan
ma‘lumotlar berilgan. SHu kitoblar asosida qadimgi tibbiyotshunoslar odam organizmini sixat- salomatligini, kasalligini aniqlashni va davolashni olib borishgan.
Bizning eramizgacha 700-600 yillarda Qadimgi Gretsiyada odam anatomiyasidan sistematik ma‘lumotlar to‘plangan. Anatomiya faniga qadimgi greklar bir qancha anatomik ilmiy tushunchalar kiritishgan. Bulardan, anatomik atamalar kiritilishi va shu ko‘ngacha anatomiyada ko‘p grekcha atamalar saqlanib qolgan: arteriya, angiologiya, splen - taloq va xokazo. Greklar 700 ga yaqin anatomik tuzilmalarni tasvirlashgani ma‘lum. Qadimgi Gretsiyaning antik davri dunega kuchli fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan Gippokrat, Platon, Aristotelь, Gerofil, Erazistrat kabi o‘tkir zexili va nixoyatda donishmand olimlarni yetishtirib berdi. Ilmiy adabietlarida kayd etilishiga ko‘ra, bu olimlar tabiat xodisalarini iloxiy kuchga bog‘lab emas, balki tabiat qonuniyatlari asosida taxlil qilganlari tufayli ―birinchi materialistlar‖ deb tan olinganlar. Ularning yaratgan asarlari asosida anatomiyani xaqiqiy fan sifatida shakllanishiga asos yaratildi.