O‟zbekiston respublikasi

Hujayraning tuzilishi va funktsiyasi

Hujayralarning rivojlanishi, tuzilishi va funktsiyasi xaqidagi fan tsitologiya deyiladi. Hujayra
– tsitoplazma bilan yadrodan iborat elementlar tirik sistema bo‘lib, barcha xayvonlar va o‘simliklarning tuzilishi, rivojlanishi va xayot faoliyatining negizidir. Hujayralar katta-kichikligi jixatdan bir-biridan farqlanadi. Masalan: limfotsitlarning katta-kichikligi 7 mikron bo‘lsa, tuxum hujayralari kattaligi esa 200 mikrongacha yetadi. Bundan tashqari hujayralar shakllari xilma-xildir. Hujayralararo moddada joylashgan hujayralar ko‘pincha o‘simtali va noto‘g‘ri shaklga ega. Bunday hujayralar xuddi amyobaga o‘xshash bo‘lib, o‘z shaklini o‘zgartirish qobiliyatiga ega. Qon va qo‘shuvchi to‘qima hujayralari, ana shunday hujayralarga kiradi. Bir – biriga zich joylashgan va hujayralararo moddasi bo‘lmagan hujayralar shakli doimo bir xilda bo‘lib, o‘zgarmaydi. Masalan, epiteliy to‘qimasining hujayralari. SHuni aytib o‘tish kerakki, hujayralarni shakli doim bajaradigan funktsiyasi bilan bog‘langan. Masalan, qisqarish funktsiyasini bajaradigan silliq muskul hujayralar duksimon shaklga ega. Nerv ko‘zgalishini o‘tkazish funktsiyasini bajaradigan nerv hujayralarida dentritlar va neyritlar deb nomlanadigan o‘simtalar bilan ta‘minlangan. Hujayralar shakli, katta- kichikligi va bajaradigan funktsiyasi jixatdan bir-biridan farqlansa xam, xar bir o‘simlik yoki xayvon hujayrasi bir xil tuzilish printsipiga ega. Hujayrada tsitoplazma va yadro tafovut qilinadi. Atrofidan hujayra maxsus kobigi – tsitolemma bilan o‘ralgan. TSitoplazma hujayraning zaruriy va doimiy qismi. TSitoplazma tarkibini hujayra kobigi yoki tsitolemmasi, organellalar, kiritmalar va giolaplazma tashkil etadi. TSitoplazma tarkibida organellalar, kiritmalar va gialoplazma tafovut etiladi. Yadroning joylashuvi hujayraning shakliga bog‘liq. Qutbli hujayralarda yadro pastki kutubda, dumaloq yoki ovalsimon hujayralarda markazda joylashgan.

Nazorat savollari

1. 
   Anatomiya so‘zining ma‘nosini tushuntirib bering.
   
2. 
   Anatomiyani organish obekti nima?
   
3. 
   Anatomiya fani qanday bolimlarga bolinadi?
   
4. 
   Fiziologiya fanining maqsadini tushuntirib bering.
   

6. 
   Fiziologiya fani qanday bolimlarga bolinadi?
   
7. 
   Hujayraning tuzilishi va funktsiyasini tushuntirib bering.