O`zbekistоn respublikasi

Ядроли ёки нуклеар эндосперм-эндоспермни бирламчи ядроси бўлинишида ҳужайра пўсти ҳосил бўлмайди, бунинг натижасида муртак халтанинг плазмасида алоҳида турадиган кўп миқдордаги эркин ядролар ҳосил бўлиши билан характерланади.

31-расм. Эндоспермнинг ривожланиш типлари (схема). (Rodkiwicz, 1973);
а-ядроли эндосперм, б-ҳужайрали эндосперм, в-Helobiae – тип.

Эндоспермнинг бу босқичидаги ривожланишида ҳосил бўлган ядролар муртак халтаси девори бўйлаб жойлашади. Ядроли эндоспермда ценоцит босқичи кузатилиб, ценоцитни ташкил қилган ядролар морфологияси, тузилиши ва хромосома тўплами билан одатда анча фарқланади. Бундай хилма-хил ядроларни ҳосил бўлишини сабабини Т.Ф.Петрова (1970) хроматиндаги агглютинация билан изоҳлайди. Агглютинация билан бир қаторда ядроларни қўшилиши, митотик урчуқларни бирлашиши ва хромосомаларни қайта тақсимланиши кузатилади.

Эндоспермда маълум миқдордаги ядролар ҳосил бўлганидан кейин, уларнинг орасида ҳужайра девори пайдо бўлади (36-расм, в-д; 38,в). Ҳужайра девори ҳосил бўлгунча алоҳида ядроларнинг сони айрим ўсимликларда 4 гача етса, бошқаларда уларнинг сони 2000 дан ортади.
Маълумотларига кўра, ҳужайра ядроларни бир-биридан ажратадиган тўсиқ деворларни ҳосил бўлишида гольжи аппарати муҳим аҳамият касб этади.
Нуклеар эндоспермда ҳужайра деворини ҳосил бўлиши муртак халтанинг микропиляр қисмидан, ёки халазал қисмидан, баъзан ён қисмларидан бошланиб, кейин марказга томон йўналади. Муртак халтадаги барча ядроларда тўлиқ ҳужайра девори ҳосил бўлмаслиги мумкин, шунинг учун алоҳида ядролар унинг ўртаси ёки халазал қисмида қолади.
Ҳужайрали ёки целлюляр эндосперм. Эндоспермнинг бирламчи ядросини бўлиниши ҳужайра пўсти ҳосил қилиниши билан боради. Бу типдаги эндосперм магнолия, қўнғироқгул, лабгудошлар, ва мураккабгулдошлар вакилларида учрайди. Ҳужайрадаги тўсиқларнинг юзага келиши турли систематик гуруҳларга мансуб ўсимликларда турлича тарзда рўй беради. Биринчи ва иккинчи кўндаланг тўсиқ қандай жойланишига кўра тўрт кўринишдаги ҳужайрали эндосперм фарқланади:
1. Биринчи тўсиқ кўндаланг, ундан кейин иккита ёш ҳужайрада узунасига тўсиқлар ҳосил бўлади.
2. Биринчи тўсиқ узунасига кейинги иккита ёш ҳужайрада кўндаланг тўсиқлар ҳосил бўлади.
3. Биринчи ва иккинчи тўсиқлар ўзаро кесишган ҳолда ўтади.
4. Биринчи тўсиқ қийшиқ ҳолда ўтади.