O‘zbekiston respublikasi

Nizolarningrivojlanishbosqichlari

Nizoningkelibchiqishivato‘qnashishningsodirbo‘lishibirbutunjarayonbo‘lib, bujarayonquyidagibosqichlarnio‘zichigaoladi(11.2.-rasm.)
Bujarayonningbirinchibosqichidanizochiqishiuchunvaziyattug‘iladi, ya’nitomonlarmanfaatlariningqarama-qarshiligiobektivravishdanamoyonbo‘ladi. Ammoochiqdan-ochiqto‘qnashuvsodirbo‘lmaydi.
Bundayholatharikkalatomonnitashabbusibilanyoki“merosdan“qolgannizoningta’sirios
tidavujudgakelishimumkin.
Nizolivaziyatningobektivravishdavujudgakelishigabevositaqarama- qarshituruvchitomonlarningo‘zlariyokiularningmuxoliflarisababchibo‘lishimumkin. Ular turlicha darajaga(rang) egabo‘lgan tomonlaridir. Masalan: shaxslar; guruhlar; tashkilotlar; dialog chog‘ida o‘z-o‘zidan qaror qabul qiluvchi shaxslar.Nizoning rivojlanishida va sodir bo‘lishida ularning ta’siri deyarli bo‘lmaydi.
Nizoli vaziyatning boshqa bir unsuri – bu ayni shu vaziyatni keltirib chiqaruvchi obyektdir. Ko‘pincha shu obyektni “bo‘lisha olmaslik” yoki uni
“bo‘lishdagi“adolatsizlik sababli nizoli vaziyat vujudga keladi. Natijada ziddiyatga boruvchi tomonlar o‘zlarining manfaatlari yo‘lida hal qiluvchi mavqeni egallashda urinadilar.
Nizoli vaziyatning tashqi unsurlari mavjud. Bular quydagilardir:

• 
  Haddan tashqari hissiyotga berilish;
  
• 
  Fikrini a’niq izhor eta olmaslik;
  
• 
  Bir-birini tushunishni xohlamaslik;
  
• 
  Asosga ega bo‘lmagan noshukurlik va h.
  

Nizo sabablari (2 – bosqich) va uning kengayish ehtimolini (3-bosqich) o‘z vaqtida sezish, (4-bosqich)nizoning yuzaga chiqmaslikka olib keladi. Agar jarayonga e’tiborsizlik bilan qaraladigan bo‘lsa, u holda nizoning kelib chiqishi tabiiy (5- bosqich). Endi uni boshqarish (6-bosqich) zaruriyati tug‘iladi.

11.2.-rasm.Nizoningkelibchiqishvato‘qnashishjarayonimodeli.

Boshqarishningsamaradorligigaqarab, nizoningoqibatlarifunksionalvadisfunksional ko‘rinishlaridabo‘lishimumkin (7- bosqich).
Nizoning yettita funksional oqibati ma’lum. Bu oqibatlar nizoni
boshqarishning ijobiy samara berganligini ifodalaydi.
Masalan, birinchi oqibat: Nizoni hal qilishda har ikkala tomon uchun ma’qul qaror qabul qilinishda namoyon bo‘ladi. Qarama-qarshi tomonlar nizo yechimiga teng manfaat nuqtai nazaridan yondashilganidan mamnun qoladilar. Bunday oqibat o‘z navbatida nizo yechimi bo‘yicha qabul qilinadigan qaror to‘siqlarini, ya’ni qarama-qarshi tomonlarining bir-biriga bo‘lgan adovatni, xusumatni, dushmanlikni, adolatsizlik kabi g‘arazli to‘siqlarni yumshatishga yoki butunlay yo‘qotishga imkon beradi.
Funksional oqibatning boshqa ko‘rinishida qarama-qarshi tomonlarning ko‘proq hamkorlik qilishga, hattoki kelgusida ham o‘rtada nizo chiqarmaslikka bo‘lgan moyilliklari namoyon bo‘ladi.
Funksional oqibat qarama-qarshi tomonlarning o‘zaro sir saqlashlari, go‘yo
“aytiladigan fikr ular manfaatlariga zid keladi”, degan gumon bilan atayin aytilmay qolgan fikrlarda ham o‘z aksini topishi mumkin. Aslini olganda, bunday oqibat ham qaror qabul qilish sifatini oshirishga undaydi, chunki bunday holat qarshi tomonning yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizo sabablari va obyektlarini yanada chuqurroq tahlil qilishga, unga “tashhis”qo‘yishga undaydi.
Funksional oqibat ochiqdan-ochiq ko‘rinishdagi nizoliklarda namoyon bo‘lishi mumkin. Ularturli nuqtai nazarlar mohiyatini ochishda, qo‘shimcha axborotlarni olishda, muqobil yechimlarni topishda tomonlar uchun imkon beradi.
Agar nizolarni boshqarishning samarali yo‘llari topilmasa, u holda maqsadga erishishga xalaqit beruvchi quyidagi ko‘rinishdagi disfunksional oqibatlaryuzaga kelishi mumkin, ya’ni:

• 
  qoniqmaganlik, mamnun bo‘lmaslik, norozilik;
  
• 
  yomon ruhiy holat;
  
• 
  qo‘nimsizlikning oshishi;
  
• 
  mehnat unumdorligining pasayishi;
  
• 
  kelajakda hamkorlikning susayishi;
  
• 
  o‘zining guruhiga ko‘proq sadoqat va boshqa guruhlar bilan raqobatni susaytirish;
  
• 
  qarshi tomonni faqat “dushman” deb gumonsirash,o‘zining maqsadini ijobiy,
  

qarshi tomonning maqsadini esa faqat “salbiy” deb o‘ylash;

• 
  hamkorlikka chek qo‘yish va qarama-qarshi tomonlar bilan nizoga chiqish;
  
• 
  o‘zaro munosabat va hamkorlikni susaytirib, adovatni, hukumatni kuchaytirish;
  
• 
  urg‘uni o‘zgartirish: diqqat-e’tiborni ko‘proq real muammoni yechishga emas,
  

balki nizo jarayonida “g‘olib” chiqishga qaratish.
Bu oqibatlar faqat salbiy tomonga ishlaydi va nizo yetilmagan bo‘lsa- yetiltirishga,to‘xtab turgan bo‘lsa-qo‘zg‘atishga, jiddiy bo‘lmasa- jiddiylashtirishga,to‘qnashish ehtimol bo‘lib turgan bo‘lsa uni amalga oshishiga xizmat qiladi.

3.